معصیتمعصیت مخالفت با تکلیف واقعیِ منجّز، بدون عذر معتبر را گویند. ۱ - تعریفمعصیت، مقابل اطاعت بوده و به معنای مخالفت نمودن مکلف با اوامر و نواهی مولا است، و در صورتی که بدون عذر و از روی عمد و اختیار صورت گیرد، موجب استحقاق عقوبت وی می‌گردد؛ به بیان دیگر، معصیت آن است که مکلف با تکلیفی لزومی و واقعی که بر او منجّز شده است، بدون عذر مخالفت ورزد. ۲ - تفاوت تجرٍّی و معصیتتجرّی و معصیت در مرحله «نیت معصیت» که حاکی از قبح فاعلی و موجب استحقاق ذم است با یک دیگر توافق و اشتراک دارند؛ اما در مرحله «ارتکاب فعل قبیح» قبح فعلی که موجب استحقاق عقوبت است باهم تفاوت دارند؛ یعنی فرق آن دو در عمل خارجی است؛ به این بیان که در معصیت، علاوه بر نیت معصیت، آن عمل انجام شده، مخالفت با مولا شمرده می‌شود، اما در تجری، آن عملی که محقق می‌گردد، به حسب اعتقاد شخص مرتکب، مخالفت با مولا است، اما بر حسب واقع، مخالفت با مولا محسوب نمی‌شود. برخی مانند مرحوم «صاحب فصول» بر خلاف نظر بیشتر اصولیون [۲]
کفایة الاصول، آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، ص۳۰۲.
معتقدند که عاصی مستحق دو عقوبت است؛ یکی به خاطر نیت معصیت، و دیگری به دلیل ارتکاب عمل خارجی، اما این دو با هم تداخل می‌نمایند؛ بنابراین، در تجری شخص به خاطر نیت معصیت، مستحق عقوبت است. [۳]
سیری کامل در اصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۹، ص۲۵۲.
[۴]
سیری کامل در اصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۹، ص۲۶۲.
[۵]
کتاب التعریفات، جرجانی، محمد بن علی، ص۹۷.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۷۵۳، برگرفته از مقاله «معصیت». |