مزار سیدعلی بن اسماعیلمزار سیدعلی بن اسماعیل، آرامگاهی است در منطقه مربعه شهر بغداد در کشور عراق. درباره شخص مدفون در این آرامگاه، میان مورخان و عالمان انساب اختلاف است؛ برخی ایشان را علی بن امام محمد باقر (علیه‌السّلام) ملقب به طاهر و برادر حضرت امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) می‌دانند؛ اما بزرگان فرقه اسماعیلیه، چنین ادعا می‌کنند که این مکان، مدفن علی بن اسماعیل بن امام جعفر صادق (علیه‌السّلام)، برادر سیدمحمدفضل بن اسماعیل است. ۱ - موقعیت جغرافیاییمزار سیدعلی بن اسماعیل، در منطقه مربعه شهر بغداد، در خیابان رشید و کنار جامع سلطان علی، واقع شده و از زیارتگاههای مهم شهر بغداد است. ۲ - بازسازی بنادر گذشته، به‌صورت بنای کوچکی، کنار نهر دجله، واقع بود که یک اتاق مربع شکل و گنبدی نیز داشت. مردم آن را زیارت می‌کردند و پیرمردی که خادم آنجا بود، با درآمد نذورات و کمک‌های مردم، زندگی خود را می‌چرخاند. در سال ١٣١٠ه. ق، ابوالهدی افندی صیادی، متوفای ١٣٢٨ه. ق، نامه‌ای برای تجدید بنای این آرامگاه، برای سلطان عبدالحمید عثمانی می‌نویسد و موافقت ساخت آرامگاه را می‌گیرد. [۱]
عبادة، عبدالحمید، العقد اللامع بآثار بغداد والمساجد والجوامع، ص۳۹۶-۳۹۷.
پس از آن، این بنای باشکوه، ساخته و بارها بازسازی شده و توسعه یافته است. [۲]
عامری، ثامر عبدالحسن، معجم المراقد والمزارات فی العراق، ص۲۷۱.
۳ - هویت سیدعلی بن اسماعیلدرباره شخص مدفون در این آرامگاه، میان مورخان و عالمان انساب و نویسندگان معاصر، اختلاف است. برخی ایشان را علی بن امام محمد باقر (علیه‌السّلام) ملقب به طاهر و برادر بزرگوار حضرت امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) می‌دانند؛ اما بزرگان فرقه اسماعیلیه، چنین ادعا می‌کنند که این مکان، مدفن علی بن اسماعیل بن امام جعفر صادق (علیه‌السّلام)، برادر سیدمحمدفضل بن اسماعیل است. ازاین‌رو، این آرامگاه را بسیار بزرگ و محترم می‌شمارند و به عنوان قبر فرزند امام منتظرشان، زیارت می‌نمایند و برایش نذر می‌کنند. [۳]
عبادة، عبدالحمید، العقد اللامع بآثار بغداد والمساجد والجوامع، ص۴۰۱-۴۰۲.
مادر علی بن اسماعیل، زنی از بنی‌مخزوم بود. ازاین‌رو، او را علی بن مخزومیه می‌خواندند. [۴]
بخاری، سهل بن عبدالله، سر السلسلة العلویة، ص۶۷.
او با فاطمه دختر عبدالله بن امام صادق (علیه‌السّلام)، ازدواج کرد و نتیجه آن، یک پسر و یک دختر، به نام زید و رقیه بود. فاطمه، دختر عون بن محمد بن علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، همسر دیگر اوست که از این بانو، یک فرزند به نام محمد، به دنیا آمد. [۶]
بخاری، سهل بن عبدالله، سر السلسلة العلویة، ص۶۹.
محمد ملقب به شعرانی بود. [۷]
عبیدلی، محمد بن ابی‌جعفر، تهذیب الانساب، ص۱۷۴.
علی بن اسماعیل، کنیزانی نیز داشت که از آنها، خدیجة الصغری، خدیجة الکبری، عبدالله، ابراهیم، حسن، محسن، طاهر، بریهه، حکیمه، زینب و حسین و اسماعیل، به‌دنیا آمده‌اند. ۴ - گزارشات تاریخیگویا این دیدگاه، سابقه طولانی دارد و در گفتار علمای انساب و مورخان نیز نقل قول‌هایی پیدا می‌شود؛ از جمله سیدجعفر بحرالعلوم، نوشته است: در بغداد، دو قبر مذموم وجود دارد: یکی متعلق به علی بن اسماعیل بن صادق (علیه‌السّلام) است که نزد اهالی بغداد، به سیدسلطان علی، مشهور است و دیگری برادرش، محمد بن اسماعیل، جد فاطمیان است که به فضل، شهرت دارد. [۹]
بحرالعلوم، سیدجعفر، تحفة العالم، ج۲، ص۲۷.
علامه حرزالدین، ضمن معرفی این قبر در محله سلطان علی بغداد، می‌نویسد: "می‌گویم سید سلطان علی و برادرش محمد فضل، از جمله کسانی بودند که شیعیان در گذشته و حال، از آنها اعراض می‌کردند؛ به علت مجالست آنها با‌هارون الرشید و اذیت و سعایت امام موسی کاظم (علیه‌السّلام) نزد‌هارون". [۱۰]
حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، ج۱، ص۳۴۱-۳۴۲.
«سیدعبدالرزاق کمونه»، ضمن انتساب این قبر به علی بن اسماعیل، داستان سعایت علی از امام کاظم (علیه‌السّلام) را نزد هارون می‌نویسد. [۱۱]
کمونة، سیدعبدالرزاق، مشاهد العترة الطاهره، ص۴۳.
سیدحسین ابوسعید موسوی، قبر موجود در خیابان رشید در رصافه بغداد را که به سیدسلطان علی مشهور است، برای علی بن اسماعیل می‌داند و می‌نویسد: «این قبر، نزد اهالی بغداد، غیر معتبر است؛ زیرا علی بن اسماعیل، به‌سبب سعایت عمویش نزد هارون، باعث قتلش شده است». [۱۲]
ابوسعیدة، سیدحسین، المشاهد المشرفة، ج۶، ص۱۰۸-۱۰۹.
[۱۳]
موسوی، سیدحسین، المشجر الوافی، ج۵، ص۲۷۱-۲۷۲.
شیخ مفید در ارشاد می‌نویسد که وی با سعایتش، باعث مرگ امام موسی کاظم (علیه‌السّلام) شد. سپس داستانش را ذکر می‌کند. علمای انساب و مورخان، اطلاعات دیگری درباره وی، به ثبت نرسانده‌اند. ۵ - فهرست منابع• سرّ السلسله العلویه، سهل بن عبدالله (ابونصر البخاری)، تحقیق: سید محمدصادق بحرالعلوم، النجف، المکتبة الحیدریة، ١٣٨١ه. ق. • تهذیب الانساب ونهایة الاعقاب، محمد بن ابی‌جعفر العبیدلی، تحقیق: محمدکاظم المحمودی، ط ٢، قم، مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی الکبری، ١۴٢٨ه. ق - ١٣٨۵ ه. ش، ٢٠٠٧م. • المجدی فی انساب الطالبیین، علی بن محمد العلوی العمری، تحقیق: احمد المهدوی الدامغانی، ط ٢، قم، مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی العامة، ١۴٢٢ه. ق - ١٣٨٠ه. ش. • تحفة العالم فی شرح خطبه المعالم، السید جعفر بحرالعلوم، تحقیق: احمد علی مجید الحلی، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ١۴٣٣ه. ق. • مراقد المعارف، محمد حرزالدین، تحقیق: محمدحسین حرزالدین، قم، سعید بن جبیر، ٢٠٠٧م. • المشاهد المشرفة، السید حسین ابوسعیدة، ط ١، بیروت، مؤسسة البلاغ، ١۴٣٣ه. ق - ٢٠١٢م. • مشاهد العترة الطاهرة واعیان الصحابة والتابعین، السید عبدالرزاق کمونة الحسینی، النجف، مطبعة الآداب، ١٣٨٧ه. ق - ١٩۶٨م. • المشجّر الوافی، السید حسین ابوسعیدة الموسوی، بیروت، مؤسسة البلاغ، ٢٠١١م. • الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، محمد بن محمد بن نعمان (الشیخ المفید)، تحقیق: مؤسسة آل البیت (علیهم‌السّلام) لاحیاء التراث، ط ٢، بیروت، دار المفید، ١۴١۴ه. ق - ١٩٩٣م. • العقد اللامع بآثار بغداد والمساجد والجوامع، عبدالحمید عبادة، تحقیق: عماد عبدالسلام رؤوف، ط ١، بغداد، انوار دجلة، ٢٠٠۴م. • معجم المراقد والمزارات فی العراق، ثامر عبدالحسن العامری، (لا م)، (لا ن)، (لا ت). ۶ - پانویس
۷ - منابعزیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، ج۱، ص۳۷۴، برگرفته از مقاله «مزار علی بن اسماعیل بن امام جعفر صادق (علیه‌السّلام)». رده‌های این صفحه : زیارتگاههای بغداد | مدفونان در بغداد | مزار امامزاده‌های مدفون در بغداد | مکان‌های تاریخی بغداد
|