مزار امامزاده قاسم بن حسن (علیه‌السلام)مزار امامزاده قاسم بن امام حسن (علیه‌السّلام) حدود چهار فرسخی کربلا، در منطقه عتیکات نزدیک شهر مسیّب قرار دارد که بین اهالی، به ابوجاسم و قاسم بن حسن عتیکاوی، شهرت دارد. ۱ - محل مرقداین زیارتگاه باشکوه، حدود چهار فرسخی کربلا، در منطقه «عتیکات» (عتیکات یا عتیکیات جمع عُتیکی، منسوب به عُتَیک (صیغه تصغیر) است و به روزهای بسیار گرم گفته می‌شود و شاخه‌ای از قبیلة ا. زدی‌ها در آنجا سکونت دارند.) نزدیک شهر «مسیّب» (شهر مسیّب نزدیک رود فرات قرار دارد و شاید ریشه لغوی نام آن ماده «سیب» باشد که نام نهری در منطقه ذنابة الفرات بوده است. در گذشته در این ناحیه شهری قرار داشت که صباح بن هارون، یحیی بن احمد مقری، هبة الله بن عبدالله مؤدب مقتدر عباسی و احمد بن عبدالله مؤدب مقتدر عباسی از آنجا برخاسته بودند.) قرار دارد که بین اهالی، به «ابوجاسم» [۱]
حرزالدین، شیخ محمد، مراقد المعارف، ج۲، ص۱۹۴.
و قاسم بن حسن عتیکاوی، شهرت دارد. [۲]
ابوسعیده، سیدحسین، المشاهد المشرّفة، ج۴، ص۱۴۵.
۲ - ساختمان مقبرهساختمان قبلی آرامگاه که براساس برخی باورها، از آثار دوره آل‌بویه بوده است، سال ۱۹۵۰ م خراب شد و به‌جای آن، آرامگاه باشکوهی، شامل ایوان، رواق، گنبد، صحن و حجره‌ها، ساخته شد؛ تا جایی‌که به یکی از زیارتگاههای مشهور و بزرگ منطقه، تبدیل گردید. به گفته متولی زیارتگاه، آقای حمید فواز، از خاندان آل‌جعفر، از این قبر، کرامات فراوانی، دیده شده است.. [۳]
عامری، ثامر عبدالحسن، معجم المراقد والمزارات فی العراق، ص۳۱۹.
۳ - دیدگاه‌ها درباره شخص مدفون در بقعهدرباره شخص مدفون در این بقعه، چند دیدگاه وجود دارد؛ برخی تصور کرده‌اند که این مکان، مدفن قاسم بن امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) است؛ در حالی‌که به اجماع همه مورخان و ارباب تراجم، قاسم بن حسن (علیه‌السّلام)، در کربلا به شهادت رسید و به نوشته بیهقی، مقابل عمویش در کربلا در سن ۱۶ سالگی کشته شد و قاتل وی، «عمرو بن سعید بن نفیل» بود. او کنار سایر شهدا، در کربلا به خاک سپرده شد. [۴]
بیهقی، علی بن زید، لباب الانساب، ج۱، ص۴۰۱.
۳.۱ - دیدگاه قزوینیاما «سیدمهدی قزوینی» می‌نویسد که صاحب این مزار، قاسم اکبر بن امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) است [۵]
حنفی، علی‌محمد، فلک النجاة، ص۲۲.
که در رکاب جدش امام علی (علیه‌السّلام) و پدرش امام حسن (علیه‌السّلام) در نهروان، شرکت کرد و پس از زخمی شدن در این مکان، وفات یافت و به خاک سپرده شد. [۶]
کمونه، سیدعبدالرزاق، آرامگاه‌های خاندان پاک پیامبر، ص۳۰۳.
[۷]
عامری، ثامر عبدالحسن، معجم المراقد، ص۳۱۹.
۳.۲ - دیدگاه حرزالدینحرزالدین پس از بازگویی این سخن قزوینی، می‌نویسد: [۸]
حرزالدين، شیخ محمد، مراقد المعارف، ج۲، ص۱۹۴-۱۹۵.
مخفی نماند که سیدمهدی قزوینی، تنها کسی است که این ادعا را کرده است و ما بر منبع سخن ایشان، دست نیافتیم. مؤلف گوید: حالِ صاحب قبر، برای ما روشن نیست و نمی‌دانیم که قاسم بن حسن کیست؟ آیا حسنی است یا حسینی؟ ۳.۳ - دیدگاه کمونهسیدعبدالرزاق کمونه نیز با صراحت می‌گوید: من اطلاعی به دست نیاوردم که حسن بن علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، به جز قاسم که در کربلا با عمویش امام حسین (علیه‌السّلام) به شهادت رسید، پسری به نام قاسم، داشته باشد و بر منبع سخن سیدمهدی قزوینی، دست نیافتم. [۹]
کمونه، سیدعبدالرزاق، مشاهد العترة الطاهرة، ص۲۳۷.
[۱۰]
قزوینی، سیدمهدی، کتاب المزار، ص۱۴۳-۱۴۴.
۳.۴ - دیدگاه ابوسعیده و عامریسیدحسین ابوسعیده می‌نویسد: «شاید یکی از نوادگان و ذریه ائمه (علیهم‌السّلام) در این مکان، مدفون باشد که متاسفانه قائل این قول را نمی‌دانم». [۱۱]
ابوسعیده، سیدحسین، المشاهد المشرفة، ج۴، ص۱۴۶.
ثامر عبدالحسن عامری نیز معتقد است که وی، فرزند بلافصل امام حسن (علیه‌السّلام) نیست. بلکه یکی از نوادگان اوست که به اختصار، به قاسم بن حسن (علیه‌السّلام)، شهرت یافته است.. [۱۲]
عامری، ثامر عبدالحسن، معجم المراقد والمزارات فی العراق، ص۳۱۹.
۴ - معرفی قاسم بن حسنبه هرحال، از آنجایی که زائران، این مکان را به عنوان مزار قاسم بن امام حسن (علیه‌السّلام)، زیارت می‌کنند، ما نیز در اینجا، مختصری از زندگی قاسم را بیان می‌کنیم: در کتب تاریخ، تراجم و انساب، برای امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) از ۱۵ تا ۳۱ فرزند، ذکر شده است. [۱۵]
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۲۹.
[۱۷]
اربلي، علی بن عیسی، کشف الغمّة، ج۲، ص۱۹۸.
[۱۹]
حموی، محمد بن اسحق، انیس المؤمنین، ص۹۲.
[۲۱]
اربلي، علی بن عیسی، کاشف الغمّة، ص۶۶-۶۷.
با مروری اجمالی به مقاتل و منابع تاریخی، چنین به دست می‌آید که چهار تا شش تن از فرزندان امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام)، به نام‌های حسن مثنّی، قاسم، عبدالله، عمرو، عبدالرحمان و ابوبکر، به همراه امام حسین (علیه‌السّلام) به سوی کربلا، حرکت کردند. [۲۳]
اعرجی، سيدجعفر، مناهل الضرب، ص۲۳.
عبدالرحمان در مسیر حج و با لباس احرام، در منطقه ابواء از دنیا رفت و قاسم، عبدالله و ابوبکر نیز در روز عاشورا، به شهادت رسیدند.قاسم از همسر امام حسن (علیه‌السّلام)، به نام «رمله» که ام ولد بود، به دنیا آمد. شواهدی وجود دارد که این بانو، مادر ابوبکر بن حسن (علیه‌السّلام) نیز بوده و در کربلا، به همراه فرزندانش، حضور داشته است. [۲۷]
بیهقی، علی بن زید، لباب الانساب، ج۱، ص۴۰۱.
برخی از منابع، سال ولادت قاسم را ۴۷ هجری ذکر کرده‌اند. [۲۸]
اربلي، علی بن عیسی، کاشف الغمه، ص۳۳.
بنابراین او در زمان شهادت پدر بزرگوارش، سه ساله و در واقعه کربلا سیزده یا چهارده ساله بوده است. [۲۹]
جمعی از نویسندگان، پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ص۱۰۹.
اما به گفته بیهقی، او در زمان شهادت، شانزده ساله بود. [۳۰]
بیهقی، علی بن زید، لباب الانساب، ج۱، ص۴۰۱.
۵ - پانویس
۶ - منبعزیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، ج۲، ص۹۰-۹۵، برگرفته از مقاله «مزار امامزاده قاسم بن امام حسن». رده‌های این صفحه : زیارتگاههای شیعه در مسیب
|