مدرسه بوعنانیهبوعِنانیه ، مشهورترین مدرسة دوره مرینیان (قرن هشتم) در فاس مراکش می‌باشد. ۱ - مؤسس بوعنانیهبنای این مدرسه که «متوکلیه» نیز نامیده شده، به دستور سلطان ابوعِنان فارس بن ابی الحسن مرینی در ۲۸ رمضان ۷۵۱ آغاز شد و در اواخر شعبان ۷۵۶ پایان یافت. ۲ - هدف از تأسیس بوعنانیهابوعنان که خود مردی عالم و فقیه بود، این مدرسه را برای تدریس علوم و اقامه نماز جمعه ساخت [۱]
محمد عبدالرحیم غُنَیمه، تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی، ج۱، ص۱۶۳، ترجمة نورالله کسائی، تهران ۱۳۷۲ ش.
[۲]
عبدالهادی تازی، جامع القرویین، ج۲، ص۳۶۳، بیروت ۱۹۷۲ـ۱۹۷۳.
و مقدمات اداره آن از جمله حقوق کارکنان، تهیه غذای طلاّب و بقیه هزینه آن‌ها را فراهم کرد. در این مدرسه، دو شبستان به درس فقه و نحو اختصاص داشت. از جمله استادان آن ابوالعباس مقَّری بود. [۳]
عبدالهادی تازی، جامع القرویین، ج۲، ص۳۶۴، بیروت ۱۹۷۲ـ۱۹۷۳.
۳ - معماری مدرسه بوعنانیهنقشه این مسجد ـ مدرسه ، مانند بقیه بناهای مشابه در آن دوره، شامل صحنی مستطیل شکل با ساختمانی دوطبقه در اطراف آن و حوضی در وسط است. این بنا دو ورودی بزرگ و کوچک دارد. درِ بزرگتر در محوطه ای سرپوشیده (هشتی) باگنبدی هرمی شکل واقع شده که در کمتر مدارس مراکش دیده می‌شود. [۴]
عبدالهادی تازی، جامع القرویین، ج۲، ص۳۶۴، بیروت ۱۹۷۲ـ۱۹۷۳.
دو رشته پلکان این در را به صحن متصل می‌کند. داخل صحن و در دو طرف همین ورودی حجره های طلاّ ب واقع شده است. [۵]
عبدالهادی تازی، جامع القرویین، ج۲، ص۳۶۴، بیروت ۱۹۷۲ـ۱۹۷۳.
در ضلع دیگر صحن ـ مقابل حجره هاـ شبستان اصلی نماز قرار دارد. در این شبستان جوی آبی جاری است که از زیر دو پل عریض می‌گذرد، و این در مدارس فاس بی نظیر است. [۶]
عبدالهادی تازی، جامع القرویین، ج۲، ص۳۶۴، بیروت ۱۹۷۲ـ۱۹۷۳.
در تنها منار این مدرسه ساعت آبی منحصر به فردی نصب شده که یکی از منجمان دربار آن را ساخته است و زنگی دارد که حیات دینی شهر با آن تنظیم می‌شود.
کاشیکاری، مقرنس کاری، گچبریهای ظریف و چوبهای کنده کاری شده بسیاری که در این بنا به کار رفته، این مدرسه را به صورت یکی از زیباترین مدارس مراکش درآورده است. دیوارها کاشیکاریهایی با قاب بندهای تزیینی گچی دارند. مقرنسها بخش فوقانی پنجره‌ها را پوشانده اند، با سایبانهای چوبی کنده کاری شده محافظت می‌شوند. استفاده از پوششهای چوبی به همراه گچبریها که شیوه ای متداول در مدارس فاس است، در این بنا هم دیده می‌شود. جدارهای مشبک و درهای منبت کاری شده، صحن را از راهروی که به حجره های طلاب راه دارد، جدا می‌سازد. [۷]
هانری مارتن، هنر اسلامی در سبک شناسی هنر معماری در سرزمینهای اسلامی، ترجمة پرویز ورجاوند، تهران ۱۳۶۸ ش.ص ۲۱۵.
[۸]
ارنست کونل، هنر اسلامی، ترجمة هوشنگ طاهری، تهران ۱۳۵۵ ش، ص ۱۷۲.
صحن مدرسه با سنگ مرمر فرش شده و درها با پوششی برنزی تزیین گردیده است.
۴ - منابع(۱) عبدالهادی تازی، جامع القرویین، بیروت ۱۹۷۲ـ۱۹۷۳. (۲) محمد عبدالرحیم غُنَیمه، تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی، ترجمة نورالله کسائی، تهران ۱۳۷۲ ش. (۳) ارنست کونل، هنر اسلامی، ترجمة هوشنگ طاهری، تهران ۱۳۵۵ ش. (۴) هنر اسلامی، زیر نظر هانری مارتن، در سبک شناسی هنر معماری در سرزمینهای اسلامی، ترجمة پرویز ورجاوند، تهران ۱۳۶۸ ش. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بوعنانیه»، شماره۲۰۸۸. |