زمان تقریبی مطالعه: 16 دقیقه
 

محمد کامل دهلوی




محمد کامل بن عنایت احمدخان دهلوی (۱۱۵۰-۱۲۳۵ق)، متکلم، فقیه و طبیب امامی قرن دوازدهم و سیزدهم هجری قمری در هند بود. شهرت دهلوی بیش‌تر به سبب آثار کلامی او به‌ویژه کتاب نزهة اثنی عشریه که در رد کتاب التحفة الاثنی عشریة، توسط عبدالعزیز دهلوی در رد عقاید شیعه نگاشته بود، است. سرانجام دهلوی در سال ۱۲۳۵ به دست یکی از امیران سنّی و متعصب هند مسموم شد.


۱ - معرفی اجمالی


دهلوی، محمد، فرزند عنایت احمدخان، متکلم، فقیه و طبیب امامی قرن دوازدهم و سیزدهم. برخی نام پدرش را به اشتباه غیاث احمدخان ذکر کرده‌اند.
[۱] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۴۳.    
[۲] صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص۴۷۹، ترجمه محمد هاشم، مشهد ۱۳۷۴ش.
او در دهلی متولد شد.
[۳] حسنی لکهنوی، عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۱۰۸۴.    
[۴] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۴۳.    
از میان شرح‌حال نگاران، تنها صدر الافاضل
[۵] صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص۴۷۹، ترجمه محمد هاشم، مشهد ۱۳۷۴ش.
به سال ولادت او اشاره کرده و آن را ۱۱۵۰ دانسته است.

۲ - تحصیلات


از تحصیلات مقدماتی دهلوی اطلاعات چندانی در دست نیست، جز آن‌که وی در زادگاهش علوم معقول و منقول را نزد عالمانی چون سید رحم‌علی دهلوی فراگرفت.
[۶] آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۷۶، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
[۷] حسنی لکهنوی، عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۱۰۸۴.    
[۸] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۳۳.    
صدرالافاضل
[۹] صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص۴۷۹، ترجمه محمد هاشم، مشهد ۱۳۷۴ش.
شاگردی وی نزد محمدعلی بن ابوطالب زاهد گیلانی، مشهور به حزین لاهیجی، را محتمل دانسته است. همچنین به سبب مراوده علمی او با شاه عبدالعزیز دهلوی (صاحب التحفة الاثنی عشریة) که به اغراض خاص صورت گرفت، برخی به اشتباه وی را از شاگردان عبدالعزیز شمرده‌اند.
[۱۰] حسنی لکهنوی، عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۱۰۸۴.    
[۱۱] موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج۲، ص۱۲، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
[۱۲] حبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار اصفهان، ج۳، ص۱۰۰۵، ۱۳۵۱ش، ج۴، ۱۳۵۲ش.
دهلوی کتاب‌هایی در پزشکی چون قانون ابن سینا و شروح الموجز ابن نفیس قرشی را نزد محمد شریف بن اکمل دهلوی آموخت و در طب نیز تبحر یافت تا آن‌جا که پزشک معالج مهاراجه کشمیر شد و ازاین‌رو به کشمیری نیز شهرت یافت.
[۱۳] آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۷۶، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
[۱۴] صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص۴۷۹، ترجمه محمد هاشم، مشهد ۱۳۷۴ش.

دهلوی پس از تکمیل مراتب علمی به تدریس و تألیف روی آورد.
[۱۵] آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۷۶، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
او در جدل و علم کلام هم فردی توانا و در میان معاصران خود شاخص بود.
[۱۶] حسنی لکهنوی، عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۱۰۸۴.    
[۱۷] موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج۲، ص۱۱ـ۱۲، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
[۱۸] حبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار اصفهان، ج۳، ص۱۰۰۵، ۱۳۵۱ش، ج۴، ۱۳۵۲ش.
از شاگردان او تنها نام امیرعلی خان شاه جهان آبادی و سید جعفر موسوی بنارسی (متوفی ۱۲۶۰) در منابع ذکر شده است.
[۱۹] آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۸۵، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
[۲۰] آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۹۷، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    


۳ - شهادت


دهلوی در ۱۲۳۵ به دست یکی از امیران سنّی و متعصب هند مسموم شد و در دهلی در زیارتگاه پنجه شریف به خاک سپرده شد (
[۲۱] آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۸۵ـ۳۸۶، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
[۲۲] امینی، عبدالحسین، شهداء الفضیلة، ج۱، ص۳۱۹، قم ۱۳۵۲ش.
[۲۳] صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص۴۷۹، ترجمه محمد هاشم، مشهد ۱۳۷۴ش.
[۲۴] حسنی لکهنوی، عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۱۰۸۴.    
که سال وفات او را ۱۲۲۵ نقل کرده است).

۴ - دیدگاه عالمان


شرح‌حال‌ نگاران و عالمان دهلوی را با القاب و اوصاف بسیاری ستوده‌اند که بر جایگاه معتبر علمی او دلالت دارد.
[۲۵] آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۷۵ـ۳۷۶، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
[۲۶] موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج۲، ص۱۱ـ۱۲، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
[۲۷] قمی، عباس، الفوائد الرضویة فی احوال علماء المذهب الجعفریة، ج۲، ص۹۲۷، چاپ ناصر باقری بیدهندی، ج۲، قم ۱۳۸۵ش.
دهلوی شعر نیز می‌سروده و تخلصش کامل بود.
[۲۸] آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۷۵، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
[۲۹] راشدی، حسام‌الدین، تذکرة شعرای کشمیر، ج۱، ص۱۳۴۳، بخش۳، لاهور ۱۹۸۲.
امیر اعجاز حسین بن محمدقلی کنتوری (متوفی ۱۲۸۶) رساله‌ای در شرح‌حال دهلوی نگاشته است.
[۳۰] آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۷۶، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
موسوی اصفهانی
[۳۱] موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج‌۲، ص۱۲، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
با تأیید مهارت او در پاره‌ای از علوم اسلامی، در فقاهت وی تردید کرده، اما توصیف‌های عالمان دیگر و نیز آثار فقهی او نشان دهنده تبحر او در فقه است.
[۳۲] آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۷۶، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
[۳۳] صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص۴۷۹ـ۴۸۰، ترجمه محمد هاشم، مشهد ۱۳۷۴ش.


۵ - تالیفات


با این همه، شهرت دهلوی بیش‌تر به سبب آثار کلامی او به‌ویژه کتاب نزهة اثنی عشریه است (
[۳۴] آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۸۲، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
[۳۵] صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص۴۷۹، ترجمه محمد هاشم، مشهد ۱۳۷۴ش.
[۳۶] قس: امین، ج۳، ج۴، ص۱۰۹۱، ص۴۶۷، حبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار اصفهان، ۱۳۵۱ش، ج۴، ۱۳۵۲ش.
[۳۷] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۴، ص۸۰.    
[۳۸] آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۵۰۱، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
[۳۹] آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۵۶، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
[۴۰] آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۶۸، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
[۴۱] آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۴، ص۱۰۸، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
[۴۲] آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، مُصَفَّی المَقال فی مُصَنِّفی علم الرجال، ستون ۴۳۶، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ش.
که آن را النزهة الاثنی عشریة نام برده‌اند). این اثر در رد کتاب التحفة الاثنی عشریة، که عبدالعزیز دهلوی در رد عقاید شیعه نگاشته بود، تألیف شد.
[۴۳] آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۷۷، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
دهلوی برای دستیابی به نسخه ای از کتابِ عبدالعزیز دهلوی، با وی مراوده کرد و پس از جلب اعتماد او، بخش‌هایی از کتابش را برای استنساخ به امانت گرفت و به سرعت به نگارش نقد آن پرداخت.
[۴۴] موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج‌۲، ص۱۲، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
این کتاب در دوازده جلد تألیف شد، اما تنها پنج جلد از آن، از جمله جلد نهم درباره مباحث فقهی، انتشار یافت.
[۴۵] آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۸۳، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
[۴۶] آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۴، ص۱۰۸ـ۱۰۹، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

دیگر آثار مهم دهلوی عبارت‌اند از: آثاری در رجال و تراجم شیعه و اهل‌سنّت مانند: تاریخ العلماء؛ نهایة الدرایة، شرحی بر الوجیزه شیخ بهایی در علم درایه؛ تنبیه اهل الکمال و الانصاف علی اختلال رجال اهل الخلاف که برگرفته از التقریب ابن حجر عسقلانی است؛ ایضاح المقال فی توجیه اقوال الرجال.
آثاری در مباحث کلامی از جمله: احادیث فضائل آل محمد (علیهم‌السلام)، رساله ای در بِداء و ابطال رؤیت خداوند متعال؛ رساله‌هایی در علوم مختلف ازجمله: علم صرف، علم بدیع، فلسفه و کتابی در طب.
[۴۷] آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۸۳ـ۳۸۵، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
[۴۸] صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص۴۸۰، ترجمه محمد هاشم، مشهد ۱۳۷۴ش.
[۴۹] موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج۲، ص۱۲ـ۱۳، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
[۵۰] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۳۳.    

دهلوی شمار بسیاری از جوامع فقهی، حدیثی و منابع تاریخی و کلامی مشهور اهل‌سنّت را نیز تلخیص کرده است؛ از جمله، الجامع الصحیح بخاری، الجامع الصحیح مسلم نیشابوری، الجامع الصحیح ترمذی، الجامع الصحیح نسائی، السنن ابوداوود، الموطّأ مالک، المسند احمد بن حنبل، الجمع بین الصحیحین حمیدی، جامع الاصول، تاریخ الامم و الملوک طبری، مرآة الجنان یافعی، الانساب سمعانی، وفیات الاعیان ابن خلّکان، حلیة الاولیاء، فتح الباری فی شرح صحیح البخاری، ارشاد الساری فی شرح صحیح البخاری، الاستیعاب ابن عبدالبر، تاریخ الخلفاء سیوطی، فیض القدیر مناوی، الملل و النحل شهرستانی و الامامة و السیاسة ابن قتیبه.
[۵۱] آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۸۴ـ۳۸۵، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.


۶ - فهرست منابع


(۱) آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
(۲) آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۳) آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، مُصَفَّی المَقال فی مُصَنِّفی علم الرجال، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ش.
(۴) امین، سید محسن، اعیان الشیعه.
(۵) امینی، عبدالحسین، شهداء الفضیلة، قم ۱۳۵۲ش.
(۶) حبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار اصفهان، ۱۳۵۱ش، ج۴، ۱۳۵۲ش.
(۷) حسنی لکهنوی، عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۸/۱۹۵۹.
(۸) راشدی، حسام‌الدین، تذکرة شعرای کشمیر، بخش۳، لاهور ۱۹۸۲.
(۹) صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ترجمه محمد هاشم، مشهد ۱۳۷۴ش.
(۱۰) قمی، عباس، الفوائد الرضویة فی احوال علماء المذهب الجعفریة، چاپ ناصر باقری بیدهندی، ج۲، قم ۱۳۸۵ش.
(۱۱) موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).

۷ - پانویس

 
۱. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۴۳.    
۲. ↑ صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص۴۷۹، ترجمه محمد هاشم، مشهد ۱۳۷۴ش.
۳. ↑ حسنی لکهنوی، عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۱۰۸۴.    
۴. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۴۳.    
۵. ↑ صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص۴۷۹، ترجمه محمد هاشم، مشهد ۱۳۷۴ش.
۶. ↑ آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۷۶، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
۷. ↑ حسنی لکهنوی، عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۱۰۸۴.    
۸. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۳۳.    
۹. ↑ صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص۴۷۹، ترجمه محمد هاشم، مشهد ۱۳۷۴ش.
۱۰. ↑ حسنی لکهنوی، عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۱۰۸۴.    
۱۱. ↑ موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج۲، ص۱۲، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
۱۲. ↑ حبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار اصفهان، ج۳، ص۱۰۰۵، ۱۳۵۱ش، ج۴، ۱۳۵۲ش.
۱۳. ↑ آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۷۶، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
۱۴. ↑ صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص۴۷۹، ترجمه محمد هاشم، مشهد ۱۳۷۴ش.
۱۵. ↑ آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۷۶، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
۱۶. ↑ حسنی لکهنوی، عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۱۰۸۴.    
۱۷. ↑ موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج۲، ص۱۱ـ۱۲، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
۱۸. ↑ حبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار اصفهان، ج۳، ص۱۰۰۵، ۱۳۵۱ش، ج۴، ۱۳۵۲ش.
۱۹. ↑ آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۸۵، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
۲۰. ↑ آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۹۷، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۲۱. ↑ آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۸۵ـ۳۸۶، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
۲۲. ↑ امینی، عبدالحسین، شهداء الفضیلة، ج۱، ص۳۱۹، قم ۱۳۵۲ش.
۲۳. ↑ صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص۴۷۹، ترجمه محمد هاشم، مشهد ۱۳۷۴ش.
۲۴. ↑ حسنی لکهنوی، عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۱۰۸۴.    
۲۵. ↑ آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۷۵ـ۳۷۶، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
۲۶. ↑ موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج۲، ص۱۱ـ۱۲، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
۲۷. ↑ قمی، عباس، الفوائد الرضویة فی احوال علماء المذهب الجعفریة، ج۲، ص۹۲۷، چاپ ناصر باقری بیدهندی، ج۲، قم ۱۳۸۵ش.
۲۸. ↑ آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۷۵، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
۲۹. ↑ راشدی، حسام‌الدین، تذکرة شعرای کشمیر، ج۱، ص۱۳۴۳، بخش۳، لاهور ۱۹۸۲.
۳۰. ↑ آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۷۶، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
۳۱. ↑ موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج‌۲، ص۱۲، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
۳۲. ↑ آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۷۶، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
۳۳. ↑ صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص۴۷۹ـ۴۸۰، ترجمه محمد هاشم، مشهد ۱۳۷۴ش.
۳۴. ↑ آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۸۲، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
۳۵. ↑ صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص۴۷۹، ترجمه محمد هاشم، مشهد ۱۳۷۴ش.
۳۶. ↑ قس: امین، ج۳، ج۴، ص۱۰۹۱، ص۴۶۷، حبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار اصفهان، ۱۳۵۱ش، ج۴، ۱۳۵۲ش.
۳۷. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۴، ص۸۰.    
۳۸. ↑ آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۵۰۱، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۳۹. ↑ آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۵۶، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۴۰. ↑ آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۶۸، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۴۱. ↑ آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۴، ص۱۰۸، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۴۲. ↑ آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، مُصَفَّی المَقال فی مُصَنِّفی علم الرجال، ستون ۴۳۶، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ش.
۴۳. ↑ آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۷۷، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
۴۴. ↑ موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج‌۲، ص۱۲، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
۴۵. ↑ آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۸۳، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
۴۶. ↑ آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۴، ص۱۰۸ـ۱۰۹، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴۷. ↑ آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۸۳ـ۳۸۵، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.
۴۸. ↑ صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص۴۸۰، ترجمه محمد هاشم، مشهد ۱۳۷۴ش.
۴۹. ↑ موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج۲، ص۱۲ـ۱۳، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
۵۰. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۳۳.    
۵۱. ↑ آزاد کشمیری، محمدعلی بن صادق، نجوم السماء فی تراجم العلماء: شرح حال علمای شیعه قرن های یازدهم و دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، ج۱، ص۳۸۴ـ۳۸۵، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۸۲ش.


۸ - منبع


بنیاد دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، برگرفته از مقاله «دهلوی، محمد»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۸/۱۳.    


رده‌های این صفحه : شخصیت‌های قرن 12 (قمری) | شخصیت‌های قرن 13 (قمری) | عالمان شیعه قرن 13 (قمری) | عالمان هند | علمای شهید | فقیهان شیعه قرن 13 (قمری) | مؤلفان شیعه قرن 12 (قمری) | مؤلفان شیعه قرن 13 (قمری) | متکلمان شیعه قرن 12 (قمری) | متکلمان شیعه قرن 13 (قمری)




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.