محمد بن علی خسروی سرخسیخسروی سرخسی، ابوبکر محمدبن علی، شاعر قرن چهارم می‌باشد. ۱ - شرح حالاز تاریخ تولد و زادگاه وی اطلاعی در دست نیست. ظاهرآ قدیم‌ترین آگاهی درباره او مطالب باخزری (متوفی ۴۶۷) در دِمْیَة‌القصر [۱]
علی‌بن حسن باخرزی، دمیة‌القصر و عصرة اهل‌العصر، چاپ محمد تونجی، ج ۲، ص۸۳۰، دمشق (۱۹۷۲/۱۳۹۲).
است. عُتبی [۲]
محمدبن عبدالجبار عتبی، تاریخ‌العتبی (تاریخ‌الیمینی)، ج۱، ص۵۲، ضمن‌الفتح‌الوهبی (شرح‌الیمینی)، از احمدبن علی منینی، قاهره ۱۲۸۶.
از میان شاعران آل‌سامان، تنها به رودکی (متوفی ۳۲۹)، دقیقی (متوفی ح۳۶۷ـ۳۶۹) و خسروی اشاره کرده و ظاهرآ خسروی را همپایه چنین شاعرانی دانسته و باخرزی [۳]
محمدبن عبدالجبار عتبی، تاریخ‌العتبی (تاریخ‌الیمینی)، ج۱، ص۵۲، ضمن‌الفتح‌الوهبی (شرح‌الیمینی)، از احمدبن علی منینی، قاهره ۱۲۸۶.
خسروی را حکیم خوانده است. فروزانفر (۱۳۵۴ش، ص ۳۶)، خسروی و شهید بلخی (متوفی ۳۲۵) را از بزرگان فارسی‌سرای اهل فلسفه به‌شمار آورده است. به‌نوشته عوفی، [۴]
عوفی، ج۲، ص۱۶- ۱۸.
خسروی و منطقی (متوفی یکی از سالهای بین ۳۶۷ تا ۳۸۰) دو شاعر فارسی‌سرا و از مداحان صاحب‌بن عباد (متوفی ۳۸۵) بودند. دیگر ممدوحان خسروی، ابوالحسن ناصرالدوله سیمجور (متوفی ۳۷۷)، شمس‌المعالی قابوس‌بن وشمگیر (حک: ۳۶۶ـ۴۰۳) و کثیربن احمد بودند. [۵]
عوفی، ج۲، ص۱۸.
[۶]
محمدبن عمر رادویانی، ترجمان‌البلاغه، ج۱، ص۶۳، چاپ احمد آتش، استانبول ۱۹۴۹، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ش.
خسروی از صاحب‌بن عباد و شمس‌المعالی قابوس مستمری دریافت می‌کرد [۷]
علی‌بن حسن باخرزی، دمیة‌القصر و عصرة اهل‌العصر، ج۲، ص۸۳۰ـ۸۳۱، چاپ محمد تونجی، ج ۲، دمشق (۱۹۷۲/۱۳۹۲).
و چون این دو با یکدیگر دشمنی داشتند، در این امر رقابت می‌کردند. [۸]
محمدبن محمد رشیدالدین وطواط، حدایق‌السحر فی دقایق‌الشعر، ج۱، ص۱۴۵، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران ۱۳۶۲ش.
خسروی به فارسی و عربی شعر می‌سرود. اشعار پراکنده‌ای از او در کتابهای لغت، تذکره‌ها و کتابهای فنون بلاغت، از جمله تذکره لباب‌الالباب عوفی، [۹]
عوفی، ج۲، ص۱۸ـ۱۹.
لغت فرس اسدی طوسی، [۱۰]
علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت فرس، ج۱، ص۴۴، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش.
[۱۱]
علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت فرس، ج۱، ص۶۷، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش.
[۱۲]
علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت فرس، ج۱، ص۸۳، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش.
[۱۳]
علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت فرس، ج۱، ص۸۴، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش.
[۱۴]
علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت فرس، ج۱، ص۱۰۰، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش.
حدایق‌السحر رشیدالدین وطواط، [۱۵]
محمدبن محمد رشیدالدین وطواط، حدایق‌السحر فی دقایق‌الشعر، ج۱، ص۷۶، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران ۱۳۶۲ش.
المعجم فی معاییر اشعارالعجم شمس‌قیس رازی [۱۶]
۲۶۹، محمدبن قیس شمس‌قیس، ج۱، ص۱۶۸، کتاب‌المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمدبن عبدالوهاب قزوینی، چاپ مدرس رضوی، تهران (۱۳۳۸ش).
باقی‌مانده است [۱۷]
احمد اداره‌چی‌گیلانی، شاعران همعصر رودکی، ج۱، ص۲۲۷ـ ۲۳۴، تهران ۱۳۷۰ش.
و در دِمْیَة‌القصر باخرزی برخی از اشعار عربی او آمده است. [۱۸]
مجتبی مینوی، یادداشتهای مینوی، ج۱، ص۱۶۶، به کوشش مهدی قریب و محمدعلی بهبودی، تهران ۱۳۷۵ش.
۲ - زمان مرگزمان و محل درگذشت خسروی نیز مشخص نیست. بنابر قصیده‌ای که ابوبکر محمدبن عباس خوارزمی (متوفی ۳۸۳) در رثای او سروده، [۱۹]
علی‌بن حسن باخرزی، دمیة‌القصر و عصرة اهل‌العصر، ج۲، ص۸۳۰ـ۸۳۱، چاپ محمد تونجی، ج ۲، دمشق (۱۹۷۲/۱۳۹۲).
وی پیش از ۳۸۳ درگذشته است. [۲۰]
بدیع‌الزمان فروزانفر، سخن و سخنوران، ج۱، ص۳۸، تهران ۱۳۵۸ش.
۳ - فهرست منابع(۱) احمد اداره‌چی‌گیلانی، شاعران همعصر رودکی، تهران ۱۳۷۰ش. (۲) علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت فرس، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش. (۳) علی‌بن حسن باخرزی، دمیة‌القصر و عصرة اهل‌العصر، چاپ محمد تونجی، ج ۲، دمشق (۱۹۷۲/۱۳۹۲). (۴) محمدبن عمر رادویانی، ترجمان‌البلاغه، چاپ احمد آتش، استانبول ۱۹۴۹، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ش. (۵) محمدبن محمد رشیدالدین وطواط، حدایق‌السحر فی دقایق‌الشعر، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران ۱۳۶۲ش. (۶) محمدبن قیس شمس‌قیس، کتاب‌المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمدبن عبدالوهاب قزوینی، چاپ مدرس رضوی، تهران (۱۳۳۸ش). (۷) محمدبن عبدالجبار عتبی، تاریخ‌العتبی (تاریخ‌الیمینی)، ضمن‌الفتح‌الوهبی (شرح‌الیمینی)، از احمدبن علی منینی، قاهره ۱۲۸۶. (۸) عوفی. (۹) بدیع‌الزمان فروزانفر، سخن و سخنوران، تهران ۱۳۵۸ش. (۱۰) بدیع‌الزمان فروزانفر، مباحثی از تاریخ ادبیات ایران، چاپ عنایت‌اللّه مجیدی، تهران ۱۳۵۴ش. (۱۱) مجتبی مینوی، یادداشتهای مینوی، به کوشش مهدی قریب و محمدعلی بهبودی، تهران ۱۳۷۵ش. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن علی خسروی سرخسی»، شماره۷۰۷۱. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|