فحصالتیهتیه (یا فَحصُالتیه)، نامی که در منابع اسلامی برای بیابانی به کار رفته است که مرز فلسطین و مصر را تشکیل می‌دهد و صحرای سینا را در بر می‌گیرد. ۱ - معرفی اجمالینام آن در قرآن کریم ذکر نشده است (در سوره مؤمنون ، آیه ۲۰، برای شبه جزیرة سینا، کلمة طورسینا و در سوره بقره ، آیات ۶۳ و ۹۳ و در نساء، آیة ۱۵۴ ، کلمة طور به کار رفته) اما کلمة تیه احتمالاً از فعل یَتیهُونَ (آشفته و سرگردان اند؛( مائده : ۲۶) ) مشتق شده است. این فعل درباره بنی اسرائیل به کار رفته است که به علت امتناع از فرمان حضرت موسی ، مبنی بر وارد شدن به سرزمین مقدّس، خداوند آن‌ها را به سرگردانی در صحرای سینا محکوم کرد. ۲ - صحرای بنی اسرائیلجغرافیدانان مسلمان ، بر همین اساس، صحرای سینا را صحرای بنی اسرائیل نیز خوانده اند. در این بیابان قلعه ای به همین نام وجود داشته است. [۶]
دوگینی، ص ۳۱.
دربخش شرقی آن «وادی التّیه» واقع است [۷]
کاترمر، ج ۱، ص ۱۸۶.
بیابان تیه، که جنوبی ترین بخش فلسطین را تشکیل می‌داد، چهل فرسخ طول و تقریباً همان قدر عرض داشت و از منطقة جِفار (ناحیة الفَرَماء/ فرماء ، اَلْعَریش و الوَرّادَه/ وراده ) تا کوه‌های سینا ( طورسین ا) گسترده بود. [۸]
اصطخری، ج۱، ص۵۳.
[۹]
ابن حوقل، ج۱، ص۱۵۸.
از مغرب به استان ریف مصر [۱۰]
ماسپرو و وید، ص ۱۰۱ـ۱۰۲.
و از مشرق به اورشلیم و جنوب فلسطین محدود می‌شد. بنا به توصیف جغرافیدانان مسلمان ، این ناحیه از سنگلاخ و خاک شنی به وجود آمده، دارای شوره زارها، تپه های سرخ ماسه سنگی، تعدادی نخل و چشمه بود. دمشقی در مناطق بیابانی تیه بنی اسرائیل، به شهرهای یهودی قادِس (قادش برنئه) حویرک، الخَلَصَه (الوسا)، الخَلوص ( لیسا )، ( بئر ) السَّبْع (بئرشِبع) و المَدوره اشاره کرده است. [۱۱]
المَدوره، ص ۲۱۳.
او تیه را جزو مناطق پادشاهی کَرَک، سرزمینهایی که روزگاری به رنودو شاتیون تعلق داشته، ذکر نموده است. از بیابان تیه جاده ای از طریق عقبة بُساق به ایله می‌رفت. [۱۲]
یاقوت حموی، ج۱، ص۶۱۰.
این جاده را نخست برای کاروان زائران عهد خُمارَوَیه (بن احمد طولون)، از حکّام طولونی (حک: ۲۷۰ـ۲۸۲) باز کردند. از ایله، از میان بیابان، به دریای فَران ، دو منزل راه سواره بود. در ۶۵۲، که مملوکهای بحری از قاهره گریختند، گروهی از آن‌ها پنج روز در بیابان سرگردان شدند و در روز ششم شهر بزرگ متروکی با دیوارها و تالارهای مرمر یافتند که در شن مدفون شده بود. آنان ظروف و جامه‌هایی یافتند اما این اشیا به محض تماس، بر اثر پوسیدگی، فرو ریختند. در آن‌جا آب انباری با آب خنک نیز وجود داشت. روز بعد، وقتی به کَرَک رسیدند و برای خرید، دینارهایی را که در شهرِ مدفون یافته بودند پرداختند، دریافتند که سکه‌ها متعلق به زمان حضرت موسی -علیه‌السلام - و از « شهر سبز بنی اسرائیل » بوده است. [۱۳]
احمدبن علی مقریزی، کتاب المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الا´ثار، ج۱، ص۲۱۳، المعروف بالخطط المقریزیة.
۳ - جاده بازرگانی و نظامی از قاهره به سوریهجاده بازرگانی و نظامی از قاهره به سوریه در اوقات معمولی بدون برخورد با بیابان تیه، از جِفار می‌گذشت و فقط زمانی که این جاده با اشغال فرانکها قطع شد، راه مستقیم از بیابان اهمیت سوق الجیشی خاصی پیدا کرد، همانطور که در جنگ صلاح الدین و بنای قلعه صدر (امروزه قلعه جندی ) مشاهده می‌شود. ۴ - فهرست منابع(۱) علاوه بر قرآن. (۲) ابن حوقل. (۳) ابن عبدالحق، مراصدالاطّلاع، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲، ج ۱، ص ۲۸۸ـ۲۸۹. (۴) محمدبن محمد ادریسی، کتاب نزهة المشتاق فی اختراق الآفاق، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ج ۱، ص ۳۴۷ـ ۳۴۸، ۳۷۶. (۵) اصطخری. (۶) محمدبن ابی طالب دمشقی، کتاب نخبة الدهر فی عجائب البرّ و البحر، چاپ مرن، لایپزیگ ۱۹۲۳، چاپ افست بغداد (بی تا). (۷) مقدسی، ص ۲۰۹ـ۲۱۰. (۸) (احمدبن علی مقریزی، کتاب المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الا´ثار، المعروف بالخطط المقریزیة، بولاق ۱۲۷۰، چاپ افست قاهره، بی تا). (۹) یاقوت حموی. (۱۰) J Barthoux, "Description d'une forteresse de Saladin ", dإcouverte au Sinaف Syria , ۳ (۱۹۲۲) , ۴۴-۵۷;. (۱۱) De Guignes, Perle des merveilles , in Notices et extraits , II, ۳۱. (۱۲) M Gaudefroy-Demombynes, La Syrie ب l'إpoque des Mamelouks , Paris ۱۹۲۳, ۶, ۸, ۱۲۹;. (۱۳) R Hartmann, "Die Strasse von Damaskus nach Kairo", ZDMG , ۶۴ (۱۹۱۰) . (۱۴) G Le Strange, Palestine under the Moslems, London ۱۸۹۰, ۲۷-۳۰. (۱۵) J Maspإro and G Wiet, in Mإmoires Publiإs par les membres de l'Institut franµais d'archإologie orientale du Caire , XXXVI , ۶۲. (۱۶) A Miquel, Ah ¤san at- taqa ¦s ¦m La meilleure rإpartition pour la connaissance des provinces , Damascus ۱۹۶۳, ۱۵۰ n ۳۰, ۱۸۹;. (۱۷) Quatremةre, Mإmoire sur l'ـgypte. (۱۸) R Weill, La presqu ف رle du Sinai, in Bibl de l'إcole des haut إtud , CLXXI , ۱۹۰۸, ۱۱۴-۱۱۶ and passim;. (۱۹) G Wiet, "Les inscriptions de la Qal'ah Guindi", Syria , ۳ (۱۹۲۲) , ۵۸-۶۵, ۱۴۵-۱۵۲. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تیه یا فَحصُالتیه»، شماره۴۱۹۹. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|