زمان تقریبی مطالعه: 5 دقیقه
 

عتقی






ابوعبدالله عبدالرحمان بن قاسم عُتَقِی معروف به ابن‌قاسم (۱۳۲-۱۹۱ هـ)، از محدثان و فقهای برجسته مذهب مالکی در قرن دوم هجری قمری و از اصحاب و شاگردان مالک بن انس بود.


۱ - معرفی اجمالی



ابوعبدالله عبدالرحمان بن قاسم بن خالد بن جناده عُتَقِی مصری، معروف به ابن‌قاسم، اصل وی از فلسطین و شهر رمله بود و به سال ۱۳۲ ق در مصر به دنیا آمد و در همان‌جا می‌زیست. او به قبیله‌ای از قبایل عُتَقیّین منسوب، و از موالی و هم پیمانان زبید بن حارث عتقی بود.
وی از فقهای برجسته مالکیه به شمار می‌رفت. ایشان از فقها و محدثان مورد اعتماد و فردی خیّر و زاهد بود و با دستگاه حکومت و خلافت وقت ارتباطی نداشت و حتی هدایا و جوایزشان را نمی‌گرفت، بعدها زعامت مالکیه مصر، به وی رسید. به علاوه، از مال و اموال خوبی بهره‌مند بود و همه را در راه علم و دانش هزینه می‌کرد.

۲ - اساتید و شاگردان



ابن‌قاسم از مصر نزد مالک بن انس، پیشوا و بنیانگذار مذهب مالکی آمد و مدت زیادی در کنار او به سر برد و مذهب مالکی را از او فرا گرفت و مدت بیست سال از یاران و شاگردان برجسته او بود. عتقی در این مذهب، بسیار ثابت قدم بود و به همت او بود که مذهب مالک در مغرب انتشار یافت.
از دیگر اساتید وی محدثان و فقهای معروفی چون ابن‌عُیینه، عبدالرحمان بن شریح و بکر بن مضر را می‌توان نام برد که از ایشان حدیث شنیده و روایت کرده است.
او دارای شاگردان بسیاری نیز بوده که از آن میان افرادی چون اصبغ بن فرج، سحنون بن سعید و حارث بن مسکین از شهرت بیشتری برخوردارند.

۳ - آثار



از کتاب‌های عبدالرحمان المدوّنه در شانزده جلد در موضوع فقه مالکی است که ابن‌قاسم آن‌را از مالک روایت کرد. «سحنون» نیز این کتاب را از ابن‌قاسم فرا گرفت، کتابی که از ارزشمندترین کتاب‌های مذهب مالکی است.

۴ - تاریخ وفات



سرانجام ابن‌قاسم در ماه صفر سال ۱۹۱ ق در ۶۳ سالگی در مصر درگذشت و در آرامگاه قرافة الصغری به خاک سپرده شد.

۵ - مطالعه بیشتر



برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
[۲۶] بستانی، پترس، دائرة المعارف بستانی، ص۶۴۲.


۶ - پانویس


 
۱. قاضی عیاض، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۳، ص۲۴۴.    
۲. قاضی عیاض، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۳، ص۲۶۰.    
۳. صفی‌الدین خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ج۱، ص۲۳۳.    
۴. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۳، ص۳۲۳.    
۵. قاضی عیاض، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۳، ص۲۴۴.    
۶. سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۹، ص۲۲۶.    
۷. ابن‌اثیر، علی بن محمد، اللباب، ج۲، ص۳۲۱.    
۸. ابن‌فرحون، ابراهیم بن علی، الدیباج المذهب، ص۴۶۷.    
۹. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۹، ص۱۲۱.    
۱۰. شمس‌الدین ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۱، ص۲۳۸.    
۱۱. ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۲۹.    
۱۲. ابواسحاق شیرازی، ابراهیم بن علی، طبقات الفقهاء، ص۱۵۰.    
۱۳. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات الحفاظ، ص۱۵۲.    
۱۴. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۹، ص۱۲۰.    
۱۵. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التّهذیب، ج۶، ص۲۵۳.    
۱۶. ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۲۶۰.    
۱۷. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۹، ص۱۲۰.    
۱۸. ابن‌حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج۸، ص۳۷۴.    
۱۹. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۱۸، ص۱۳۰.    
۲۰. ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۲۹.    
۲۱. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۶۴۴.    
۲۲. قاضی عیاض، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۳، ص۲۶۰.    
۲۳. ابن‌فرحون، ابراهیم بن علی، الدیباج المذهب، ص۴۶۸.    
۲۴. ابن عماد، عبد الحی بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۲، ص۴۲۰.    
۲۵. ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۲۹.    
۲۶. بستانی، پترس، دائرة المعارف بستانی، ص۶۴۲.
۲۷. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۵، ص۱۶۵.    


۷ - منبع



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۴۳۸، برگرفته از مقاله «عبدالرحمان بن قاسم عُتَقِی».
• عبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۱، ص۴۳۱.






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.