طعمهطُعمه، به یک ششم اصل ترکه اطلاق می‌شود. ۱ - کاربرد فقهیاز احکام آن در باب ارث سخن گفته‌اند. ۲ - طعمه در لغت و اصطلاحطعمه در لغت به معنای غذایی که خورده می‌شود و نیز به معنای شبیه روزی و هبه آمده است؛ [۱]
لسان العرب، واژه «طعم».
لیکن در اصطلاح عبارت است از یک ششم اصل ترکه، که به جد و جده میّت داده می‌شود. ۳ - قول مشهور در باب ارث اجداد میّتبه قول مشهور، اجداد میّت با وجود پدر و مادر او ارث نمی‌برند. بر این قول ادعای اجماع شده است؛ لیکن بر والدین میّت دادن طعمه به پدر و مادرشان استحباب دارد. امام خمینی دراین‌رابطه در تحریرالوسیله با بیان این‌که «انساب، سه طبقه می‌باشند: اولی: پدر و مادر - بدون واسطه - و اولاد اگرچه پایین بروند؛ الاقرب فالاقرب.» [۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۷، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، الاولی.
و «طبقه دوم: اخوه (برادر و خواهر) و اولاد آن‌ها است - که به «کلاله» نامیده می‌شوند - و اجداد به طور مطلق، می‌باشند و هیچ یک از این‌ها در صورت وجود یک نفر از طبقه سابق، ارث نمی‌برد.» [۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة.
می‌نویسد: «لا یرث الجدّ و لا الجدّة لاب او لاُمّ مع احد الابوین، لکن یستحبّ ان یطعم کلّ من الابوین ابویه سدس اصل الترکة لو زاد نصیبه من السدس، فلو خلّف ابویه و جدّاً و جدّة لاب او لاُمّ یستحبّ للُامّ ان تطعم اباها و امّها السدس بالسویّة، و هو نصف نصیبها، و للاب ان یطعم اباه و امّه سدس اصل الترکة، و هو ربع نصیبه، و لو کان الموجود واحداً منهما کان السدس له.» [۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۱، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، الاولی،هاهنا امور، السادس.
جد و جدّه پدری یا مادری با بودن یکی از پدر و مادر ارث نمی‌برند، لیکن مستحب است که هر یک از پدر و مادر، پدر و مادر خود را به مقدار سدس اصل ترکه - اگر سهمش از سدس زیادتر باشد- طعمه بدهد (به آن‌ها ببخشد). بنابراین اگر پدر و مادر میّت و جد و جده پدری یا مادری را باقی بگذارد، برای مادر مستحب است که پدر و مادرش را به مقدار سدس، به طور مساوی طعمه دهد - و سدس، نصف سهمش است - و برای پدر مستحب است که پدر و مادرش را به مقدار سدس اصل ترکه - و آن یک‌چهارم سهمش است - طعمه دهد. و اگر کسی که موجود است، یکی از آن‌ها است، سدس مال او می‌باشد.از برخی قدما نقل شده است در صورتی که وارثان میّت ، پدر و مادر و یک دختر باشند، جد نیز زنده باشد، نصف ترکه به دختر، دو ششم به پدر و مادر و یک ششم به جدّ میّت به ارث می‌رسد. ۴ - حکم دادن طعمه به جد و جده میتآیا استحباب طعمه به جد و جده پدری میّت اختصاص دارد یا شامل جد و جده مادری او نیز می‌شود؟ مشهور قول دوم است. برخی قدما قائل به قول نخست شده‌اند. [۱۰]
الکافی فی الفقه، ص۳۷۸.
استحباب دادن طعمه مشروط به بیشتر بودن سهم پدر و مادر میّت از یک ششم است. بنابر این، چنانچه سهم هر دو یا یکی از آنان بیش از یک ششم نباشد، دادن طعمه بر ایشان مستحب نیست، مانند این‌که وارثان، پدر ، مادر و شوهر میّت باشند و میّت برادری نداشته باشد. در این فرض سهم پدر از یک ششم بیشتر نیست و در نتیجه دادن طعمه بر او مستحب نخواهد بود؛ چنان که اگر وارثان، پدر و مادر میّت باشند و میّت برادر نیز داشته باشد، بر مادر دادن طعمه استحباب ندارد؛ زیرا سهمش بیش از یک ششم نیست. ۵ - اختلاف در مقدار زیادهدر مقدار زیاده بر یک ششم اختلاف است که آیا باید مقدار زیاده یک ششم یا بیشتر باشد و در صورت کمتر بودن آن از یک ششم، طعمه مستحب نخواهد بود، یا این‌که دادن طعمه مطلقا مستحب است؛ هر چند مقدار اضافی کمتر از یک ششم باشد. ۶ - اختلاف در مقدار طعمهبرخی مقدار طعمه را کمتر از یک ششم و زیاده دانسته‌اند. بنابراین، اگر مقدار زیادی کمتر از یک ششم باشد، همان مقدار به عنوان طعمه داده می‌شود؛ چنان که در صورت افزون بودن از یک ششم، تنها به اندازه یک ششم داده می‌شود نه بیشتر. مقدار طعمه بنابر قول مشهور ، یک ششم از اصل ترکه است. از برخی قدما مقدار آن یک ششم از سهم فرزند (پدر و مادر میّت) نه از اصل مال نقل شده است. ۷ - نحوه تقسیمدر صورت زنده بودن جد و جده، طعمه مساوی میان آنان تقسیم می‌شود و در صورت زنده بودن یکی، همه طعمه به او می‌رسد. ۸ - شرط دادن طعمه به جد و جدهاستحباب دادن طعمه به جد و جده مشروط به زنده بودن پدر و مادر میّت است. بنابراین، اگر هر دو مرده باشند، طعمه به جد داده نمی‌شود و چنانچه یکی از آن دو زنده باشد بر او مستحب است که طعمه را به پدر و مادر خود بدهد. ۹ - پانویس۱۰ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۱۸۶، برگرفته از مقاله طعمه. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |