سلمان بن احمد آل خلیفهآلِ خَلیفه، سلسله‌ای مالکی مذهب از عرب‌های عَتوبی عربستان که در نخستین سال‌های سده ۱۸م به کرانه‌های جنوبی خلیج فارس کوچیدند، درحدود ۱۱۹۶ق/۱۷۸۲م مجمع الجزایر بحرین را گرفتند و تا امروز بر بحرین فرمانروایی دارند. یکی از شخصیت‌های این خاندان، سلمان بن احمد است. ۱ - دوران حکومت سلمانسلمان بن احمد (۱۲۱۱-۱۲۳۶ق/۱۷۹۶-۱۸۲۱م). آغاز دوران حکومت شیخ سلمان با پایان اقتدار حامیان آل خلیفه، یعنی قبیله بنی‌خالد، همراه بود. در ۱۲۱۰ق/۱۷۹۵م «بُرّاک»، رئیس بنی‌خالد، بر مُطَوَّعه (معلمان و مبلغان وهابی) و گروه‌های نظامی آنان که به دنبال جنگ‌های ۱۲۰۷ و ۱۲۰۸ق/۱۷۹۳ و ۱۷۹۴ در اَحسا اقامت گزیدند، حمله برد و در پی آن عبدالعزیز بن سعود (۱۱۳۲-۱۲۱۸ق/۱۷۲۰-۱۸۰۳م) بر احسا و قبایل متحد بنی‌خالد تاخت و «ناجم» را به عنوان نخستین حاکم غیرخالدی بر احسا گماشت [۱]
ابوحاکمه احمد مصطفی، تاریخ شرقی الجزیرة العربیه، ج۱، ص۱۴۰.
و شیخ سلمان از ترس استیلای وهابیان بر زباره، به بحرین کوچید.در همین دوران سیدسلطان، امام مسقط، که بر اثر اغتشاش در اوضاع داخلی ایران به گونه‌ای مستقل فرمان می‌راند، به پُشت‌گرمی حاکم شیراز با آل خلیفه از در دشمنی درآمد. [۲]
غلامرضا تاج بخش، پرسش و جزایر بحرین، ج۱، ص۴۲، پاریس، ۱۹۶۰.
شیخ سلمان بی درنگ وفاداری خود را نسبت به او اعلام کرد و به خراج‌گزاری تن داد. سیدسلطان پس از آن‌که فرزند خود «سید سعید» را به حکومت بحرین گماشت، یکی از برادران شیخ سلمان را به گروگان و به مسقط برد.برادر شیخ سلمان اندکی پس از ورود به عُمان درگذشت و آل خلیفه برای بازپس‌گیری بحرین از عبدالعزیز بن سعود، امام وهابیان، کمک خواست. امیر نجد به سودای تصرف بحرین سپاهی به فرماندهی «ابراهیم بن عُفَیْصان» گسیل کرد. به این ترتیب سیدسعید شکست خورد و از جزیره بیرون رانده شد، اما فرمانده وهابی به نام «امیر نجد» در بحرین به حکومت نشست و آل خلیفه را به زباره بازگرداند. [۳]
باوزیر سعیدعوض، معالم تاریخ الجزیره العربیه، ج۱، ص۱۵۷، عدن، مؤسسه الصبان والشرکاء، ۱۹۶۶م.
چندی بعد گروه دیگری از نجد رسید و زباره را نیز گرفت و شیخ سلمان و برادرش شیخ عبدالله را به نجد برد. آل خلیفه دست به دامان امام مسقط شدند، اما او تنها کمک مالی به آنان داد. سرانجام لشکری گرد آوردند و به بحرین یورش بردند. «ابن عفیصان» شکست خورد و نزد «اَرْحَمه (رَحْمه) بن جابر آل جلاهمه» گریخت. ۱.۱ - دخالت عثمانی و انگلیسدر این میان دولت عثمانی که بالا گرفتن کار وهابیان را خوش نمی‌داشت، محمدعلی پاشای مصر را به تسخیر عربستان برانگیخت. یورش محمدعلی به آزادی بازداشت شدگان آل خلیفه انجامید و آنان به بحرین بازگشتند. [۴]
غلامعلی بایندر، خلیج فارس، ج۱، ص۱۲۳، خرمشهر، ۱۳۱۷ش.
سران آل خلیفه که خود را از جانب «ارحمه» و «ابن عقیصان» در خطر می‌دیدند، بر آنان پیشی جستند و به قطر لشکر کشیدند. در این جنگ «ابن عفیصان» و «ارحمه» شکست خوردند و ارحمه از سیدسعید، امام مسقط کمک خواست و او نیز با کشتی‌های جنگی خود به بحرین حمله برد، اما شکست خورد و به مسقط بازگشت.در این میان کمپانی انگلیسی هند شرقی که بارها با دزدان دریایی جنگیده بود، در ۱۲۳۵ق/۱۸۲۰م قراردادی پیرامون جلوگیری از دزدی دریایی و منع خرید و فروش برده با شیوخ کرانه‌های خلیج فارس بست که براساس آن حفظ امنیت خلیج به عهده کمپانی گذاشته شد. شیخ سلمان و شیخ عبدالله نیز به عنوان شیوخ بحرین در این قرارداد شرکت جستند. ۲ - وفاتشیخ سلمان در ۱۲۳۶ق/۱۸۲۱م در بحرین درگذشت. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آل خلیفه»، ج۱، ص۴۱۳. |