شرح فصوص الحکم (خوارزمی)شرح فصوص الحکم شرحی است به قلم تاج الدین، حسین بن حسن خوارزمی کبروی و به زبان فارسی بر «فصوص الحکم» اثر ابو عبدالله، محی الدین بن علی بن محمد بن العربی الحاتمی (۵۶۰-۶۳۸ ق/۱۱۶۵-۱۲۴۰ م). ۱ - تردید در انتساب شرح به نویسندهدر صحت انتساب این شرح به خوارزمی و اینکه مولف آن حسین بن حسن خوارزمی است و یا کمال الدین حسین خوارزمی (بانی سلسله حسینیه همدانیه)، تردیدهائی است. اینکه مولف این شرح کدام خوارزمی است، احتیاج به حوصله فراوان و دقت و تامل در منابع تاریخی دارد. در هر صورت، اکنون کتابی به زبان فارسی در شرح فصوص الحکم ابن عربی در دسترس ما می‌باشد که حاوی نکات مفید و سودمندی است. [۱]
شرح فصوص الحکم، خوارزمی، ص۱۷-۲۰.
۲ - ساختار شرحساختار داخلی کتاب بر اساس متن فصوص الحکم تنظیم شده است و شارح فصوص ۲۷ گانه را به ترتیب، توضیح داده است. طبق اغلب شرح‌های فصوص، این شرح نیز دارای مقدمه نسبتا مفصلی است که چند مطلب را در بر دارد، از جمله: در بیان تباین مشارب احوال حال، در حضرات ذاتیه و بعض مراتب کلیه، در بیان اسما و صفات، در عوالم و حضرات که مسماست به مجالی و مطالع و منصات، در کشف سر بدو و ایجاد و بیان طرق مبدا و معاد و بالاخره در بیان ولایت و نبوت و رسالت. پس از آن به مطالبی به عنوان مقدمه فصوص می‌پردازد به این منوال: تعریف حکمت، مراد از کلم در قول ابن عربی، طرق موصله به حضرت حق، اختلاف ملل و نحل و وحدت ادیان، در معنی آل رسول و مراتب قرابت به پیامبر، رویای ابن عربی در مورد کتاب فصوص، وراثت ابن عربی از پیامبر و مطالب کتاب فصوص الحکم. [۲]
شرح فصوص الحکم، خوارزمی، ص۳۷.
۳ - گزارش محتوامهمترین نکته‌ای که در مورد این شرح می‌توان برشمرد؛ رابطه این شرح با شروح و تفاسیر دیگر فصوص است؛ چه اینکه برخی را گمان بر این است که این کتاب ناظر به شرح قیصری یعنی «مطلع خصوص الحکم فی شرح فصوص الحکم» است. مصحح محترم کتاب، در مقدمه چنین آورده است: از پس مطالعه و بررسی شرح خوارزمی دریافتم که میان شرح وی بر فصوص الحکم و شرح شرف الدین داود قیصری متوفای ۷۵۱ هجری، شباهت‌های زیادی موجود است؛ از این روی به مقایسه این دو شرح پرداختم و در حین مقایسه دریافتم که شرح خوارزمی را نمی‌توان از شروح مستقل فصوص الحکم بشمار آورد؛ زیرا خوارزمی این شرح را با توجه به شرح قیصری پرداخته است نه آن‌چنانکه بابارکنا و دیگران به شرح قیصری توجه دارند، بل توجه خوارزمی به گزارش قیصری بیش از آن است که معاصران و یا متاخران داشته‌اند. خوارزمی گزارش قیصری را اساس و پایه این شرح قرار داده و پابپای قیصری پیش رفته است بطوریکه همچون قیصری متن فصوص را تقسیم کرده و همچون او به شرح مباحث موجز فصوص پرداخته است. آن بهره از مطالبی که در گزارش خوارزمی دیده می‌شود و در شرح قیصری نیست عبارتند از: مبلغی اشعار فارسی از سنائی و عطار و مولوی و خواجه ابو الوفا و خود شارح، و نیز در دو مورد مطالبی در حد هفت سطر به نقل از نثر الجواهر ابو الوفا، و در یک مورد اشاره‌ای به شرح عبد الرزاق کاشانی. بقیه مطالب در گزارش خوارزمی عینا مطابق است با گزارش قیصری؛ به‌طوریکه خوارزمی از ترجمه متصرفانه مقدمه قیصری شروع می‌کند و تا پایان فصوص پابه‌پای قیصری پیش می‌رود... مصحح محترم، پس از این به نقل عبارت از هر دو شرح می‌پردازد و استدلال می‌کند که شرح خوارزمی دقیقا مطابق متن قیصری است. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار عرفان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |