رسالة فی العدالة (للقزوینی)رسالة فی العدالة تألیف، سید علی بن اسماعیل موسوی قزوینی (م ۱۲۹۸ ق) می باشد. ۱ - موضوع کتابکتاب در بردارنده معنای عدالت، راههای اثبات آن، عوامل از بین رفتن عدالت است از آنجائی که مسئله عدالت در موارد زیادی مثل امام جماعت، مفتی، قاضی، و حاکم شرع و همینطور شاهد در دادگاه، راوی احادیث معصومین، وصی و غیر آنان مورد نیاز است مؤلف تصمیم به تالیف این کتاب گرفته است. قبل از وی نیز به دلیل اهمیت مسئله عدالت و تبیین مفهوم و احکام آن، در مباحث گوناگون بزرگان زیادی به تالیف کتابهائی در موضوع عدالت و گناهان کبیره و صغیره پرداخته‌اند که در الذریعة ج۱۵/ ۲۲۵ و ۲۲۶ به آنها اشاره شده است که از معروفترین آنان می‌توان به شهید ثانی (م ۹۶۶ ق)، محقق ثانی (م ۹۴۰ ق)، شیخ اعظم انصاری (م ۱۲۸۱ ق) و آخوند خراسانی (م ۱۳۲۷ ق) اشاره کرد. ۲ - سبک نوشتار کتابکتاب به سبک فقه استدلالی نوشته شده و مؤلف تلاش نموده با استقراء تام کلمات فقها اثر ارزشمندی را ایجاد نماید که در این امر موفق بوده است. وی در این کتاب به آثار فقهی ارزشمندی همچون الهدایة شیخ صدوق (م ۳۸۱ ق)، الاشراف شیخ مفید (م ۴۱۳ ق)، کتابهای شیخ طوسی (م ۴۶۰ ق)، الوسیلة (م بعد از ۵۸۵ ق)، السرائر ابن ادریس (م ۵۹۸ ق)، الجعفریة محقق اول (م ۶۷۶ ق)، الدروس، الذکری ( شهید اول م ۷۲۶ ق)، مسالک الافهام شهید ثانی (م ۹۶۶ ق)، مجمع الفائدة و البرهان محقق اردبیلی (م ۹۹۳ ق)، الکفایة محقق سبزواری (م ۱۰۹۰ ق)، مستند الشیعه محقق نراقی (م ۱۲۴۵ ق)، مفتاح الکرامة سید جواد عاملی (م ۱۲۲۶ ق) استناد نموده است. از طرفی چون وی از شاگردان مبرز و فاضل شیخ حسن نجفی (م ۱۲۶۶ ق) صاحب جواهر الکلام و شیخ اعظم انصاری (م ۱۲۸۱ ق) بوده است قسمت عمده‌ای از کتاب به ذکر نظریات آن دو و نقد و بررسی آن اختصاص یافته است همچنین نظریات صاحب مفتاح الکرامه بارها در کتاب ذکر و بررسی شده است که از این نظر کتاب از جایگاه خاصی برخوردار است. این کتاب از نظر استقراء تام کلمات فقها و بررسی دقیق آنها، فقه الحدیث عمیق، متن روان، بیان مباحث اصول فقه در بین آثار فقهی امامیه از اعتبار بالایی برخوردار است. اگر چه این کتاب به بیان مباحث فقهی عدالت پرداخته است اما طرح بعضی از مسائل اخلاقی مثل توبه، گناهان کبیره و صغیره در ضمن مباحث فقهی به آن رنگ و بوی کتابهای اخلاقی داده است. ۳ - تاریخ تالیفاین کتاب در محرم الحرام سال ۱۲۸۶ ق پایان یافته است. ۴ - نسخههادر چاپ کتاب موجود از نسخه اصلی که به خط نوه مؤلف حاج سید جواد موسوی علوی دام ظله بوده است استفاده شده است. ۵ - تاریخ انتشارکتاب موجود توسط مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در سال ۱۴۱۹ ق چاپ شده است ۶ - نظریات جدیداین کتاب مجموعه‌ای از افکار بدیع و نظریات جدید است که به بعضی از آنها اشاره می‌شود وی ترک گناهان صغیره‌ای را که اصرار بر انجام آن نباشد شرط عدالت ندانسته بلکه اجتناب از گناهان کبیره را شرط می‌داند و در صفحه ۴۳ و ۴۴ می‌نویسد: ظهر ان الاقوی ما هو المشهور المنصور من عدم کون ترک الصغیرة من غیر اصرار معتبرا فی مفهوم العدالة و عدم کون فعلها قادحا فیها و العمدة فی دلیله ما عرفت من قوله و ان یعرف باجتناب الکبائر بتقریب ما عرفت. وی عدالت را حالت وجودی نفسانی که موجب وثوق و اطمینان می‌شود و در صفحه ۷۹ می‌نویسد فحقیقة العدالة عقبضی الادلة المذکورة التی منها مجموع الروایات مع شهادة التعلیل الوارد فی آیة التثبیت ترجع الی ما یوجب الوثوق و الاطمئنان، و لیس الا الحالة الوجودیة الکیفیة النفسانیة از دیگر نظریات ارزنده وی این است که از آمیخته شدن نظریات فقهی و اخلاقی خودداری کرده و محدوده هر کدام از آنها را مشخص کرده است وی در موارد اینکه بعضی از بزرگان همچون محقق قمی در القوانین عدالت را به معنای تعدیل قوای نفسانی دانسته که تفسیر اخلاقی آن است می‌نویسد: العدالة ان هذه الکیفیة عدالة عند علماء الاخلاق، و هی التی یغر وجودها، و لا تحصل الا فی الاوحدی، و لیست مناطا لحکم شرعی، و لا هی العدالة المعتبرة فی الشرعیات التی نعم بها البلوی و یحتاج الیها عامة الناس فی عباداتهم و معاملاتهم ۷ - تقسیم بندی مطالبرسالة عدالت از سه مقام و خاتمه‌ای در معناء و حقیقت توبه تشکیل شده است. در این سه مقام مباحثی در مورد معنای لغوی و شرعی عدالت، آنچه در معنای عدالت شرعا معتبر است و طریقه احراز و بدست آوردن عدالت افراد مطرح شده است. خاتمه از دو فصل تشکیل شده است که فصل اول در حقیقت توبه و حکم آن و آثار توبه است و فصل دووم در بیان فرق بین گناه کبیرة و صغیره است. ۸ - پانویس
۹ - منبعنرم افزار مجموعه جامع فقه اهل البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |