درایة الحدیثاطلاق مصطلح الحدیث در این دانش به خاطر تبیینی است که از اصطلاحات حدیثی در این دانش انجام گرفته، بخش عمده‌ای ازمسائل آن را در بر می‌گیرد. ۱ - تعریف مصطلح الحدیثنخست باید دانست که از دانش مصطلح الحدیث با عناوین دیگر، همچون درایة الحدیث، اصول الحدیث و قواعد الحدیث یاد می‌شود. به نظر می‌رسد که اطلاق مصطلح الحدیث در این دانش به خاطر تبیینی است که از اصطلاحات حدیثی در این دانش انجام گرفته، بخش عمده‌ای ازمسائل آن را در بر می‌گیرد. ۲ - معنای درایه«درایه» در لغت به معنای علم و اطلاع است که به نوع خاصی از علم؛ یعنی دانشی که مسبوق به شک است، [۱]
غفاري، علي اكبر، تلخیص مقباس الهدایة، ۸.
یا دانش از روی دقت و توجه اطلاق می‌شود. [۲]
سبحانی، جعفر، اصول الحدیث و احکامه، ص۱۴.
چنان که در آیة «ما کنت تدری ما الکتاب و لا الایمان؛ تو نمی‌دانستی کتاب چیست و ایمان (کدام است؟) » - درایه به همین معنا به کار رفته است. و اطلاق درایة الحدیث بر این علم بدین جهت است که در این دانش تنها به نقل و روایات حدیث توجه نمی‌شود، بلکه از متن، مقبول یا مردود بودن آن در کنار سند بحث می‌شود. استاد شانه چی درایة الحدیث را مرادف فقه الحدیث دانسته، آن را دانش فهم لغات و مدالیل احادیث معرفی کرده است. [۴]
مدیر شانه چی، کاظم، علم الحدیث، ص۲.
گرچه واژه درایة خاطر معنای لغوی و نیز کاربردش در برخی روایات همان مفهوم فقه الحدیث؛ یعنی دانش فهم مدالیل روایات را به دست می‌دهد، اما کاربرد اصطلاحی آن از آغاز تا کنون برابر با مصطلح الحدیث است که دانشی است در عرض دانش فقه الحدیث. در روایتی از امام صادق (علیه‌السّلام) چنین آمده است: «حدیث تدریه خیر من الف ترویه؛ فهم معنای یک حدیث، بهتر از نقل و روایت هزار حدیث است».۳ - اصطلاحات و وجه تسمیهقابل ذکر است عنوانی که استاد شانه چی برای کتاب خود برگزیده؛ یعنی درایة الحدیث با آنچه ایشان مدعی شده ناسازگار است؛ زیرا در این کتاب تماما مباحث مصطلح الحدیث آمده است. و اطلاق اصول الحدیث بر این دانش بدان جهت است که در آن از قوانین برخورد با سند و متن روایات سخن به میان می‌آید؛ مثلا پذیرفته بودن روایات صحیح و مردود بودن روایات ضعیف از جمله دست آوردهای این دانش است که به منزله قوانینی برای چگونگی برخورد با روایات فقهی و شیوه استنباط عمل می‌کند. اطلاق قواعد الحدیث نیز ناظر به همین نکته است. بهترین شاهد برای اثبات متعارف بودن چهار اصطلاح : مصطلح الحدیث، درایة الحدیث و قواعد الحدیث عناوینی است که پدیدآوردندگان آثار صحیحی برای کتاب‌های خود که موضوع آنها یکی است، برگزیده‌اند. به عنوان مثال بزرگانی هم چون شهید ثانی نام کتاب خود را، «الرعایة فی علم الدرایة، (آیة الله سبحانی معتقد است نام این کتاب: «البدایة فی علم الدرایة» می‌باشد. [۷]
سبحانی، جعفر، اصول الحدیث و احکامه، ص۱۲.
)شیخ بهاءالدین عاملی «الوجیزةفی علم الدرایة» و علامه مامقانی «مقباس الهدایة فی علم الدرایة» نامیده و استاد شانه چی برای کتاب خود عنوان «درایة الحدیث» را برگزیده است. در این کتابها از عنوان «داریة الحدیث» استفاده شده است.دکتر صبحی صالح نام کتابش را «علوم الحدیث و مصطلحه» گذاشته و مقصود از مصطلح الحدیث در کتاب او همین دانش است. ابن دقیق (م۷۰۲ هـ) کتاب خود را «الاقتراح فی بیان الاصطلاح»، شمس الدین ذهبی (م۶۷۳هـ) کتاب خود را «الموقطه فی علم مصطلح الحدیث» نامیده و ابن حجر عسقلانی (م ۸۵۲) عنوان «نخبة الفکر فی مصطلح الحدیث اهل الاثر» را برای کتاب خود برگزیده است. در این آثار عنوان: «مصطلح الحدیث» به کار رفته است. ۴ - عناوین مرتبطتدوین درایة الحدیث. ۵ - پانویس
۶ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «درایة الحدیث». |