حد وسطحد وسط یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای حد مشترک میان مقدمات قیاس است. [۲]
ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معیار العلم في فن المنطق، ص۱۱۰.
۱ - توضیح اصطلاححد وسط یکی از حدود قیاس و آن عبارت است از: حد مشترک میان مقدمات قیاس که در هر دو مقدمه تکرار می‌شود و دو حد دیگر قیاس (حد اصغر و حد اکبر) را در نتیجه به هم پیوند می‌دهد و خود حذف می‌شود؛ [۵]
ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۱۱۲.
[۷]
ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۱۲۳.
[۸]
گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۴۸.
بدین‌سان، «حد وسط» یا «حد میانگین» و یا «حدّ متکرر» حدی است که باعث انتساب اکبر به اصغر به نحو ایجابی یا به نحو سلبی می‌شود که در حالت ایجابی به آن «جامع»، و در حالت سلبی به آن «قاطع» می‌گویند. [۹]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۴۱.
[۱۰]
تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۱۱۲.
[۱۲]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۲، ص۴۸۲.
[۱۳]
شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۴۷.
حد وسط «جامع» در قیاسی است که همه مقدمات آن موجبه باشد؛ مانند: «انسان خندان است و هر خندانی حیوان است؛ پس انسان حیوان است». اطلاق «قاطع» به حد وسط، هنگامی است که هر دو مقدمه یا یکی از آن دو سالبه باشد؛ مانند: کل انسان حیوان و لا شیء من الحیوان بحجر؛ نتیجه می‌دهد: لا شی من الانسان بحجر. [۱۴]
فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان، ص۱۱۰.
[۱۵]
ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۱۰۷.
[۱۶]
تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۸۸.
[۱۷]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۲، ص۴۵۰.
[۱۸]
جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق، ص۱۸۱.
[۱۹]
شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۱۲۴.
[۲۰]
خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۴۷.
[۲۱]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۸۱.
۲ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل. • فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان. • خوانساری، محمد، منطق صوری. • شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق). • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق). • جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق. • ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة. • مظفر، محمدرضا، المنطق. • گرامی، محمدعلی، منطق مقارن. • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. • ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معيار العلم في فن المنطق. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. • شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه. • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق. • خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، شرح الاشارات و التنبیهات. • حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. • مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه. ۳ - پانویس
۴ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «حد وسط»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۱۸. خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی به انضمام واژه نامه فرانسه و انگلیسی، ص۳۵. رده‌های این صفحه : اصطلاحات منطقی | قیاس اقترانی
|