جرائم سازمان یافتهجرائم سازمان یافته از اصطلاحات علم حقوق بوده و به معنای فعالیتهای مجرمانه مستمری است که با هماهنگی صورت می‌گیرد. ویژگی‌های جرائم سازمان یافته شامل سازمان بزهکار، فعالیتهای مجرمانه سازمان یافته، ابزاهای حمایتی و انحصارطلبی می‌شود. برخی از عوامل اساسی این رویکرد مجرمانه عبارتند از: گروهی بودن ارتکاب جرم، عدم توازن میان امکانات بازدارنده و امکانات مجرمان سازمان یافته و گسترش موضوعات مجرمانه. برخی از مهمترین سازمانهای بزهکار فعال در جهان عبارتند از: مافیا که ریشه ایتالیائی و عمدتاً سیسیلی دارد، ترایاد که امروزه در هنگ هنگ فعالیت دارد و یاکوزا از انجمن‌های سری و محرمانه ژاپن. فهرست مندرجات۲ - ویژگی‌ها ۲.۱ - سازمان بزهکار ۲.۲ - فعالیتهای مجرمانه سازمان یافته ۲.۳ - ابزاهای حمایتی ۲.۴ - انحصارطلبی ۳ - عوامل رویکرد مجرمانه ۳.۱ - گروهی بودن ارتکاب جرم ۳.۲ - عدم توازن میان امکانات ۳.۳ - گسترش موضوعات مجرمانه ۳.۴ - سودآوری فعالیتهای مجرمانه ۳.۵ - خلاهای قانونی ۴ - سازمانهای بزهکار در جهان ۵ - نتیجه ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - تعریفجرم سازمان یافته: عبارتست از فعالیتهای غیرقانونی و هماهنگی گروهی منسجم از اشخاص که باتبانی همدیگر و برای تحصیل منافع مادی و قدرت، به ارتکاب مستمر مجرمانه شدیدی می‌پردازند و برای رسیدن به هدف از هر نوع ابزار مجرمانه نیز استفاده می‌کنند. [۱]
شمس ناتری، محمدابراهیم، بررسی سیاست کیفری ایران درقبال جرائم سازمان یافته، ص۲۵، رساله دکتری، تهران، دانشگاه تربیت مدرس ص۱۳-۱۳۸۰.
جرم سازمان یافته فراملی. به جرمی اطلاق می‌شود که اولا توسط شبکه‌های مجرمانه مرتبط به هم ارتکاب می‌یابند و ثانیا این شبکه‌ها در کشورهای مختلف به فعالیت مجرمانه می‌پردازند و یا اهداف مورد نظر از ارتکاب جرم توسط آنان فراتر از قلمرو جغرافیایی یک کشور است. [۲]
شمس ناتری، محمدابراهیم، جرائم سازمان یافته، فصلنانمه تخصصی فقه وحقوق، سال اول شماره اول تابستان ۸۳، ص۱۱۷
۲ - ویژگیهاویژگیهای جرائم سازمان یافته شامل سازمان بزهکار، فعالیتهای مجرمانه سازمان یافته، ابزاهای حمایتی و انحصارطلبی می‌شود. ۲.۱ - سازمان بزهکاراجتماع بیش از دو نفر نقطه بنیاد دین یک سازمان بزهکار را تشکیل می‌دهد مشروط بر اینکه از پاره‌های ویژگی‌های سازمان دیگر برخوردار باشد. [۳]
معظمی، شهلا، جرم یافته سازمان وراهکارهای جهانی مقاله باآن، ص۳۰، تهران، دادگستری، جاول، ۱۳۸۴.
از جمله: ۱. ساختار سازمانی: سازمانهای بزهکار دارای نوعی ساختار سازمانی و عمدتا ساختار هرمی شکل هستند. [۴]
نجفی ابرندآبادی، علی حسین، مباحثی درعلوم جنایی، ص۵۸۳، تقریرات استاددردانشاگاه‌های مختلف گردآورنده شهرام ابراهیمی، ۱۳۸۳.
۲. استمرار زمانی: یعنی فعالیتهای آنها مقطعی نیست و به صورت مستمری ادامه دارد. ۳. قدرت مرکزی: که مدیریت واحد و منسجمی را بر کل سازمان و اعضای آن اعمال می‌کند. ۴. سلسله مراتب تشکیلاتی، ساختار هرمی شکل علاوه بر اینکه وجود یک قدرت مرکزی را ضروری می‌سازد به نوعی سلسله مراتب تشکیلاتی در سطوح پایین نیز خواهد بود. [۵]
معظمی، شهلا، جرم سازمان یافته و راهکارهای جهانی مقابله با آن، ص۳۱، تهران، دادگستر، چ اول، ۱۳۸۴.
۵. محدودیت اعضاء: حفظ و تداوم ساختار سازمانی مستلزم وجود نوعی قواعد الزام‌آور است که همه اعضاء ناگزیر به رعایت آن می‌باشند. [۶]
معظمی، شهلا، جرم سازمان یافته و راهکارهای جهانی مقابله با آن، ص۳۳.
۶. قواعد الزام‌آور: حفظ و تداوم ساختار سازمانی مستلزم وجود نوعی قواعد الزام‌آور است که همه اعضاء ناگزیر به رعایت آن می‌باشند. ۷. تقسم کار: ماهیت جرائمی که توسط این‌گونه سازمان‌ها ارتکاب می‌یابند به گونه‌ای است که یک نفربه تنهایی نمی‌توانند رکن مادی آن را انجام دهد، [۷]
سلیمی، صادق، جنایت سازمان یافته فراملی، ص۳۵، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۲.
لذا علاوه بر اینکه که حضور چند نفر درکنار هم دیگر ضروری است هر کدام از آنها نیز باید عهده‌دار عمل خاصی باشند و در نتیجه هر سازمان بزهکار دارای یک تقسیم کار ویژه میان اعضای خود خواهد بود. [۸]
سلیمی، صادق، جنایت سازمان یافته فراملی، ص۳۳.
۲.۲ - فعالیتهای مجرمانه سازمان یافتهویژگی دوم جایم سازمان یافته فعالیتهای مجرمانه سازمان یافته می‌باشد که می‌توان آنها را در دو دسته متفاوت تقسیم بندی کرد. ۱. فعالیتی که بطور مستقیم در جهت تحصیل منافع مادی صورت می‌گیرد. که عمدتاً تمرکز و توجه سازمانهای جنایکار معطوف به فراهم کردن کالا یا خدمات ممنوع و غیر قانونی است، که دارای متقاضی می‌باشد، و در برگیرنده افراد عادی، سازمانهای خاص و حتی برخی از دولت‌ها می‌باشد. از این منظر فعالیتهای سودآور سازمان را می‌توان تحت شمول اصطلاح کلی قاچاق قرار داد که مهمترین موارد آن عبارتنداز: قاچاق مواد مخدر، قاچاق اسلحه، قاچاق مواد هسته‌ای، قاچاق انسان و اعضای انسان. ۲. فعالیت‌هایی که به منظور تسهیل یا بهینه ساختن فعالیت‌ها یا منافع سازمان و یا حفظ اقتدار و استمرار آن صورت می‌گیرد. [۹]
معظمی، شهلا، جرم سازمان یافته وراهکارهای جهانی مقابله با آن تهران، ص۳۵ -۳۷، دادگستر، چ اول، ۱۳۸۴.
که فعالیتهای مختلف و متنوعی را از قبیل قتل، خشونت، ارعاب یا تطمیع، ارتشا، و.... دربر می‌گیرد اما به نظر می‌رسد در حال حاضر دو نوع فعالیت مجرمانه برای حیات و همچنین تسهیل فعالیتهای سازمانهای بزهکار از اهمیت بیشتر و کلیدی‌تر برخوردار است که عبارتند از: پولشوئی و فساد اداری. [۱۰]
معظمی، شهلا، جرم سازمان یافته وراهکارهای جهانی مقابله با آن تهران، ص۳۸.
۲.۳ - ابزاهای حمایتیویژگی دیگر جرائم سازمان ابزاهای حمایتی آنهاست. سازمانهای بزهکار در عین حال که ممکن است بسیار قدرتمند، ثروتمند و پر نفوذ باشند، خواه ناخواه آسیب‌پذیر نیز خواهند بود. در واقع دو دسته موانع یا فشارها می‌تواند آنها را آسیب‌پذیر سازد: نخست فشارهایی که ممکن است از بیرون و از ناحیه نهادهای مجرمی به آنها وارد شود. [۱۱]
میرمحمدصادقی، حسین، حقوق جزای بین الملل، ص۲۰۷، (مجموعه مقالات) تهران، میزان، چ اول، ۱۳۷۷.
دوم فشارهایی که از درون و به دلائلی مانند رقابت‌های داخلی، درگیری‌های اعضاء با یکدیگر، اعترافات اعضای نادم و... تحمل کنند بنابراین هر سازمان دارای ابزارهای حمایتی خاصی است که از مهمترین آنها می‌توان به فساد اداری، خشونت، جلب اعتماد و حمایت مردم محلی را نام برد. [۱۲]
معظمی، شهلا، جرم سازمان یافته و راهکارهای جهانی مقابله باآن تهران، ص۴۲، دادگستر، چ اول، ۱۳۸۴.
۲.۴ - انحصارطلبیویژگی دیگر جرائم سازمان یافته انحصار طلبی آنهاست. هر سازمان بزهکار به اقتضای منفعت طلبی خود تلاش خواهد کرد هر مانعی را که به نوعی در زمینه تامین منافع سازمان مانع ایجاد می‌کند از میان بر دارد یکی از این موانع مهم گروه‌ها و سازمانهای رقیب است. [۱۳]
معظمی، شهلا، جرم سازمان یافته و راهکارهای جهانی مقابله باآن تهران، ص۴۳.
هدف اساسی در انحصارگری بیشینه کردن منافع حاصل از جرم است که هدف غائی سازمانهای بزهکار فعال در دنیاست. [۱۴]
معظمی، شهلا، جرم سازمان یافته و راهکارهای جهانی مقابله باآن تهران، ص۴۴.
۳ - عوامل رویکرد مجرمانهعوامل اساسی رویکرد مجرمانه به جرائم سازمان یافته عبارتند از: گروهی بودن ارتکاب جرم، عدم توازن میان امکانات بازدارنده و امکانات مجرمان سازمان یافته، گسترش موضوعات مجرمانه، بالا بودن درآمد فعالیتهای مجرمانه و کاهش هزینه ارتکاب این فعالیت‌ها و خلأهای قانونی و عدم انطباق قوانین سنتی با جرائم مربوط. ۳.۱ - گروهی بودن ارتکاب جرمدر روان‌شناسی جنائی ثابت شده است در صورتی که برای ارتکاب جرم دسته، گروه و باند و امثال آن وجود داشته باشد از نظر روانی ارتکاب جرم برای شخص مرتکب آسانتر است. [۱۵]
کی‌نیا، محمد، روان‌شناسی جنائی، ص۳۲۳ – ۳۲۴، تهران، رشد، ۱۳۷۴.
و شخص با نگرانی و واهمه کمتری به ارتکاب جرم مبادرت می‌ورزد زیرا: اولاً: در ارتکاب جرم همکارانی دارد که زمینه ارتکاب جرم را فراهم می‌سازند و او را به هدف مجرمانه‌اش نزدیکتر می‌سازند. ثانیاً: وجود شرکاء و معاونان در ارتکاب جرم موجب می‌شود که شخص از نظر روانی مجازات کمتری را در صورت تعقیب و محاکمه برای خود پیش‌بینی کند. ثالثاً: با وجود شرکاء و معاونین اهداف مجرمانه دست یافتی‌تر به نظر می‌رسد چون با وجود مرتکبان متعدد و طراحی برنامه‌ریزی مناسب، شخص با اعتماد به نفس بیشتری ماموریت مربوطه را انجام می‌دهد. ۳.۲ - عدم توازن میان امکاناتپیشگیری از جرائم سنتی و سرکوب آنها در نتیجه کنترل این جرائم توسط پلیس امری آسان به شمار می‌آید اما امکان کنترل جرائم سازمان‌یافته توسط پلیس به سبب عدم توازن میان امکانات بسیار کمتر است. [۱۶]
کی‌نیا، محمد، روان‌شناسی جنائی، ص۱۲۴.
۳.۳ - گسترش موضوعات مجرمانهامروز با توسعه دانش و فن‌آوری، دامنه جرائم به طور قابل توجهی گسترش یافته و این گسترش با توجه به ارتکاب آنها به صورت سازمان یافته و با ابزار جدید، امکان دستگیری و تعقیب متهمان و مرتکبان را کاهش داده است. [۱۷]
کی‌نیا، محمد، روان‌شناسی جنائی، ص۱۲۵.
۳.۴ - سودآوری فعالیتهای مجرمانهاز جمله عوامل اساسی رویکرد مجرمانه به جرائم سازمان یافته بالا بودن درآمد فعالیتهای مجرمانه و کاهش هزینه ارتکاب این فعالیت‌هاست. ۳.۵ - خلاهای قانونیاز جمله عوامل اساسی رویکرد مجرمانه به جرائم سازمان یافته خلاهای قانونی و عدم انطباق قوانین سنتی با جرائم مربوط است. [۱۸]
کی‌نیا، محمد، روان‌شناسی جنائی، ص۱۲۵.
۴ - سازمانهای بزهکار در جهان۱- مافیا: مشهورترین سازمان بزهکار در جهان که به مفهوم خاص آن تنها سازمانهای جنایتکاری را در برمی‌گیرد که ریشه ایتالیائی و عمدتاً سیسیلی دارند. [۱۹]
معظمی، شهلا، جرم سازمان یافته و راهکارهای جهانی مقابله با آن، ص۶۴، تهران، دادگستر، چ اول، ۱۳۸۴.
۲- ترایاد: به معنی مثلث آسمان، زمین و انسان است. این انجمن‌های مخفی چینی در سال ۱۹۱۱ و همزمان با تشکیل جمهوری چین پا به دنیای جرم و جنایت گذاشتند ولی امروزه هنگ هنگ پایتخت بحث و گفتگوی آنهاست. [۲۰]
میرمحمدصادقی، حسین، حقوق جزای بین‌الملل، ص۲۰۴ و ۲۰۷، مجموعه مقالات، تهران، میزان، چ اول، ۱۳۷۷.
۳- یاکوزا: در کنار ناسیونالیست‌ها، اولترناسیونالیست‌ها و گروه‌های حاشیه‌ای متعصب مذهبی یا مکاشفه‌گرا یکی از انجمن‌های سری و محرمانه ژاپن است که ماهیت فعالیت آنها مجرمانه است. [۲۱]
میرمحمدصادقی، حسین، حقوق جزای بین‌الملل، ص۱۷۸.
۴- کارتل‌های آمریکای لاتین: در واقع این گروه‌ها به طور تخصصی، اصلی‌ترین فعالیت خود را به قاچاق مواد مخدر اختصاص داده‌اند. کشورهای مختلف آمریکای لاتین مثل کلمبیا، مکزیک، پرو، دومینیکن، برزیل و... حول یک محور اصلی یعنی قاچاق مواد مخدر قرار دارند. [۲۲]
میرمحمدصادقی، حسین، حقوق جزای بین‌الملل، ص۸۱.
۵- گروه‌های مافیائی مهاجر به آمریکا: کشور آمریکا به دلیل وسعت سرزمین، بالا بودن جمعیت مهاجر با ملیت‌ها، نژادها و مذاهب گونانگون و برخورداری از یک نظام بانکی و اقتصادی باز، جایگاه مناسبی برای فعالیت گروه‌های سازمان یافته تبهکار بوده است و از جمله شهرهای جایگاه باندهای تبهکار نیویورک است. [۲۳]
اشعری، سید حسن، جرائم سازمان یافته فراملی، تهران، میزان، ۸۶، ص۴۰.
۵ - نتیجهشناخت و تحلیل جرم‌سازمان یافته و تدوین استراتژی‌های مناسب و قابل قبول برای مقابله با آن جز در سایه تحقیقات علمی میسر نیست و در این زمینه در کشور ایران نیز که با جنبه‌هائی از جرم‌سازمان یافته بویژه پدیده قاچاق مواد مخدر دست به گریبان است و بهای بسیاری را برای آن پرداخته، این گونه تحقیقات امری بسیار حیاتی است. [۲۴]
میرمحمدصادقی، حسین، حقوق جزای بین‌الملل، ص۱۷۸.
۶ - پانویس
۷ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «جرائم سازمان یافته»، تاریخ بازیابی ۹۹/۶/۵. |