جامع‌الاصول لاحادیثالرسولجامع الاصول من احادیث الرسول، کتابی در حدیث از ابوالسعادات مجدالدین مبارک بن محمدبن محمد شیبانی موصلی، معروف به ابن اثیر (۵۴۴ ـ۶۰۶)، محدّث ، رجالی ، مفسر و فقیه شافعی است. ۱ - نام‌های دیگر کتابنام این کتاب در منابع به صورت‌های جامع الاصول فی احادیث الرسول و جامع الاصول لاحادیث الرسول نیز آمده است. ۲ - جامع الاصول و التجرید للصحاح الستةاین کتاب بر اساس کتاب التجرید للصحاح الستة نوشته رَزین بن معاویه (متوفی ۵۳۵) تألیف شده است. رزین پیش از ابن اثیر به تنظیم و تبویب روایتهای صحیح مسلم و بخاری ، المُوَطَّأ مالک ، سنن ابو داوود ، نسائی و ترمذی پرداخته بود [۱]
محمد محمد ابوزهو، الحدیث و المحدثون، أو، عنایة الامة الاسلامیة بالسنة النبویة، ص ۴۳۰، قاهره ۱۳۷۸.
ولی کار او کاستی‌ها و ضعف‌هایی داشت که ابن اثیر برخی از آن‌ها را ذکر کرده است. [۲]
ابن اثیر، جامع الاصول فی احادیث الرسول، ج۱، ص۴۹ـ۵۰، چاپ عبدالقادر ارناؤوط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳ - امتیازات و ویژگی‌های جامع الاصولبرخی امتیازات و ویژگی‌های جامع الاصول عبارت است از: طبقه بندی و تنظیم روایات به روشی جدید، [۳]
ابن اثیر، جامع الاصول فی احادیث الرسول، ج۱، ص۵۶، چاپ عبدالقادر ارناؤوط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
ثبت آن دسته روایات که در صحاح ستّه آمده ولی در کتاب رزین ذکر نشده است، [۴]
ابن اثیر، جامع الاصول فی احادیث الرسول، ج۱، ص۵۰، چاپ عبدالقادر ارناؤوط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
شرح و توضیح و اعراب گذاری واژگان غریب در احادیث و پاره‌ای افزوده‌ها در تفسیر و تبیین روایات [۵]
ابن اثیر، جامع الاصول فی احادیث الرسول، ج۱، ص۵۰، چاپ عبدالقادر ارناؤوط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
حذف سلسله سند و بسنده کردن به ذکر نام صحابی یا راوی صحابی، [۶]
ابن اثیر، جامع الاصول فی احادیث الرسول، ج۱، ص۵۳ ـ۵۴، چاپ عبدالقادر ارناؤوط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
تنظیم فهرستی از راویان به ترتیب الفبا در پایان کتاب، [۷]
ابن اثیر، جامع الاصول فی احادیث الرسول، ج۱، ص۵۴، چاپ عبدالقادر ارناؤوط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
تکیه بر احادیث پیامبر و آثار صحابه و نیاوردن اقوال تابعین، پیشوایان حدیث و فقیهان، جز در مواردی اندک. [۸]
ابن اثیر، جامع الاصول فی احادیث الرسول، ج۱، ص۵۴، چاپ عبدالقادر ارناؤوط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
ابن اثیر در این کتاب، بر خلاف برخی مؤلفان که احادیث را به ترتیب مسانید گرد آورده‌اند، ترتیب و تنظیم بر اساس ابواب را بر گزیده است ، یعنی، احادیث متعدد را به اعتبار معانی و مفاهیم آن‌ها، در بابهای مختلف فراهم آورده [۹]
ابن اثیر، جامع الاصول فی احادیث الرسول، ج۱، ص۵۶، چاپ عبدالقادر ارناؤوط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
و چنانچه روایتی چند معنا داشته و این معانی به گونه‌ای دارای وحدت موضوعی بوده، آن‌ها را در پایان کتاب ضمن بابی مستقل به نام «اللواحق» [۱۰]
ابن اثیر، جامع الاصول فی احادیث الرسول، ج۱۱، ص۶۸۵ـ۸۰۴، چاپ عبدالقادر ارناؤوط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
آورده است.بدین ترتیب، پس از طبقه بندی الفبایی موضوعات، هر موضوع ذیل عنوان کلی «کتاب» ذکر شده و هر کتاب نیز با توجه به موضوعات فرعی آن، به ترتیب، به ابواب، فصول و اقسام تقسیم گردیده است. مؤلف همچنین در پایان هر حرف، فصلی را به ذکر نام موضوعاتی ذیل آن حرف اختصاص داده که روایات آن‌ها ذیل حروف و کتابهای دیگر آمده است. مثلاً، در فصل پایانی از حرف فاء آورده که روایات موضوع «فَیْء» (از اموال عمومی مسلمانان ) ذیل «کتاب جهاد» از حرف جیم آمده است. [۱۱]
ابن اثیر، جامع الاصول فی احادیث الرسول، ج۱، ص۶۱، چاپ عبدالقادر ارناؤوط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
وی حروف اختصاریِ «ب»، «م»، «ط»، «ت»، «د» و «س» را به ترتیب برای صحیح بخاری و صحیح مسلم ، الموطّأ مالک ، سنن ترمذی ، سنن ابو داوود و سنن نسائی ــ که هر یک از احادیث را در کتابهای خود آورده‌اند ــ برگزیده و با استفاده از این حروف در آغاز هر روایت، مشخص کرده که آن روایت در کدام یک از این مجموعه‌های حدیثی آمده است. [۱۲]
ابن اثیر، جامع الاصول فی احادیث الرسول، ج۱، ص۶۲ـ ۶۳، چاپ عبدالقادر ارناؤوط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴ - تقسیم بندی کتابابن اثیر، [۱۳]
ابن اثیر، جامع الاصول فی احادیث الرسول، ج۱، ص۳۴ـ ۳۵، چاپ عبدالقادر ارناؤوط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
این کتاب را به سه بخش کلی تقسیم کرده است: مبادی، مقاصد و خواتیم.در مبادی، بحثهای مفیدی درباره اصول حدیث و احکام و شرایط نقل حدیث و صفات راوی، اِسناد حدیث، اقسام حدیث، جرح و تعدیل ، نسخ و شرح حال امامان شش گانه اهل سنّت آمده است. بخش دوم (مقاصد)، که مفصّل است، در باره مبحث اصلی است. با این‌که مؤلف در مقدمه از بخش «خواتیم» یاد کرده، چنین بخشی در کتاب نیامده و به نظر می‌رسد مراد او، بخش «لواحق» بوده است. ۵ - برداشت‌ها از کتابجامع الاصول را برخی حدیث پژوهان اهل سنّت تلخیص کرده‌اند. [۱۴]
مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون،ج ۲، ستون ۵۳۶ ـ۵۳۷، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
به نظر حاجی خلیفه [۱۵]
مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون،ج ۲، ستون ۵۳۷، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
تیسیرالوصول الی جامع الاصول ، تألیف ابن دَیْبَع (متوفی ۹۴۴) بهترین این تلخیص‌هاست.فیروزآبادی (متوفی ۸۱۷)، مؤلف القاموس المحیط ، تکمله‌ای بر جامع الاصول با عنوان تسهیل طریق الوصول الی الاحادیث الزائدة علی جامع الاصول، نوشته محب الدین طبری (متوفی ۶۹۴) احادیث غریب آن را در مجموعه‌ای فراهم آورده است. [۱۶]
مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون،ج ۲، ستون ۵۳۷، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۶ - نسخه‌ها و چاپ‌های کتابنسخه جامع الاصول به خط مؤلف، در کتابخانه یوسف آغا در قونیه موجود است. [۱۷]
رمضان ششن، مختارات من المخطوطات العربیة النادرة فی مکتبات ترکیا، ص ۱۳، استانبول ۱۹۹۷.
این کتاب نخستین بار در ۱۳۷۰ ش /۱۹۵۰ به کوشش محمدحامد الفِقی در قاهره به چاپ رسید. ابن اثیر خود تکمله‌ای برای این کتاب نوشته با عنوان تتمه جامع الاصول فی احادیث الرسول که در آن شرح حال صحابه ، تابعین و دیگر افرادی که نام آن‌ها در جامع الاصول ذکر شده، آمده است. این کتاب به کوشش بشیرمحمد عیون در دو جلد به چاپ رسیده است (بیروت ۱۴۱۲). ۷ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، جامع الاصول فی احادیث الرسول، چاپ عبدالقادر ارناؤوط، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲) محمد محمد ابوزهو، الحدیث و المحدثون، أو، عنایة الامة الاسلامیة بالسنة النبویة، قاهره ۱۳۷۸. (۳) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۴) رمضان ششن، مختارات من المخطوطات العربیة النادرة فی مکتبات ترکیا، استانبول ۱۹۹۷. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جامع‌الاصول لاحادیث‌الرسول»، شماره۴۳۵۹. رده‌های این صفحه : حدیث شناسی | کتب حدیثی اهل سنت
|