تنزیه القرآن عن المطاعن (کتاب)تنزیه القرآن عن المطاعن اثر قاضی عبد الجبار معتزلی است که نویسنده در آن، به رد شبهات پیرامون قرآن پرداخته و به‌طور فراگیری، همه‌گونه شبهات ادبی، لفظی و معنوی‌ای را که طرح کرده‌اند یا احتمال می‌رود طرح کنند بررسی می‌کند و با قلمی نیرومند، سوره به سوره را تا آخر بررسی کرده است. ۱ - معرفی مؤلفابوالحسن عبد الجبار بن احمد بن عبد الجبار بن احمد بن خلیل همدانی اسدآبادی متوفای ۴۱۵ هجری قمری، پیشوای معتزلیان در عصر خود بود. وی در فقه از مذهب امام شافعی پیروی می‌کرد. او در نزد عالمانی چون حسن بن سلمة بن قطان، عبدالله بن جعفر بن فارس و دیگران دانش آموخت و در علم سرآمد هم روزگاران خود و پرآوازه گشت و شاگردان زیادی چون ابوالقاسم علی بن محسن تنوخی، حسن بن علی صیمری، ابومحمد عبدالسلام قزوینی و سید رضی از محضر او بهره مند گشتند. در سال ۳۶۰ هجری، صاحب بن عباد او را به ری دعوت کرد و به قضاوت گمارد و تا پایان عمر خود را در همان‌جا اقامت گزید و به تدریس مشغول بود. ۲ - معرفی کتاباز قاضی عبدالجبار تالیفات بسیاری در علوم مختلف بر جای مانده است که کتاب «الخلاف و الوفاق»، «المبسوط»، «المحیط» و «المغنی» در کلام، و «النهایة» و «العمده» در فقه و «تنزیة القرآن عن المطاعن» و «متشابه القرآن» از آن جمله‌اند. چنانکه از شیوه نگارش «تنزیه القرآن...» برمی آید هدف مؤلف بیان نکاتی بوده که در ذهن خواننده سؤال برانگیز است. اگرچه کتاب فراگیر اغلب آیات قرآن کریم از سوره حمد تا سوره ناس است اما عبارات گزینش شده با عنایت به ویژگی پیش گفته، قصد مؤلف بوده است و تمام سوره‌ها و آیات قرآن را شرح نکرده است؛ بلکه به اشکالاتی از جهت صناعت زبان عربی و عدم تطابق با آرای معتزلی پاسخ داده شده است. هدف اصلی و اساسی نگارش این کتاب پرداختن و مستدل ساختن عقاید معتزله است که بخش زیادی از کتاب را به خود اختصاص داده است. پاره‌ای از این اشکالات متوجه ظاهر نظم از جهتی است که با عقاید معتزله سازگار نیست. اصلی‌ترین مباحثی که مؤلف در چنین مواردی به آن پرداخته اصول پنج گانه اعتقادی معتزلیان است. این کتاب به رغم آنکه در بیان آرای معتزله بسیار روشنگر است با توجه به تبحر کامل مؤلف در مباحث نظم عبارات قرآن کریم و زیبایی ترکیب قرآنی که سراسر بلاغت و اعجاز در خود دارد بسیار کارآمد است. ۳ - ساختار کتابکتاب اشاره‌ای کوتاه به زندگانی مؤلف کرده و دارای یک مقدمه از مؤلف و بخش‌هایی به تعداد سوره‌های قرآن کریم می‌باشد. در ذیل هر سوره سؤالاتی تحت عنوان (مسالة) طرح شده و بدانها پاسخ داده می‌شود. ۴ - نسخهشناسیمؤلف کتاب قاضی عبد الجبار همدانی از عالمان قرن چهارم و پنجم هجری است. این کتاب در قطع وزیری با جلد گالینگور در ۴۹۶ صفحه برای بار دوم در سال ۱۴۲۶ هجری قمری توسط «دار النهضة الحدثیة» بیروت منتشر شده است. [۳]
خرمشاهی، بهاء‌الدین، دانشنامه قرآن، جاول: ص۶۸۹ جدوم: ص۱۶۲۱.
۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. رده‌های این صفحه : تفاسیر ادبی | تفاسیر لغوی | تفسیرهای اهل‌سنت قرن 4 (قمری) | تفسیرهای اهل‌سنت قرن 5 (قمری) | کتاب شناسی تفسیر
|