تشبیه و تعطیلمشبهه به ظواهر قرآن استناد کرده و خداوند متعال را به موجودات مادی تشبیه کرده اند ولی معطله خدا را غیر قابل شناخت دانسته و راه شناخت خدا را بسته اند. ۱ - مشبَّههبرخى فرقه‌هاى مسلمانان براى شناخت خدا، ظواهر آیات قرآن کریم را برگرفته و او را به موجودات مادّى شبيه كرده‌اند و براى خداوند متعال، صفات جسمانى پنداشته‌اند. اينان را «مشَبِّهَه» يا «مُجَسِّمَه» نام نهاده‌اند. ۲ - معطَّلهدر برابر مشبهه، برخى ديگر براى اينكه به وادى تشبيه و تجسيم نغلطند، به كلّى امكان شناخت خداوند را رد كرده‌اند و بر آن رفته‌اند كه عقل آدمى را توان دست‌يابى به هيچ گونه شناختى از ذات و صفات خداوند نيست و بدين سان عقل را در شناخت خدا تعطيل كرده‌اند. بنابراين ديدگاه، درباره خداوند، تنها بايد سر تسلیم و تعبّد فرود آورد و به تحقيق و تفكّر پشت كرد و حتى پرسيدن در اين عرصه، گناه و بدعت و حرام است. اشاعره و حنابله - كه خود را « اهل حدیث » مى‌خوانند- هواخواه اين نظريّه‌اند [۱]
مجموعه آثار استاد مطهّرى، ج۶، ص۸۷۹.
[۲]
سبحانی، محاضرات فى الالهيّات، ص۱۰۰.
۳ - دیدگاه شیعهنظريّه شیعه، هيچ يك از اين دو نظريّه را برنمى‌تابد؛ نه از گذر تشبيه به شناخت خداوند رو مى‌كند و نه دست عقل آدمى را به كلّى از آن كوتاه مى‌داند عقل انسان مى‌تواند به مسائل كلّى شناخت خداوند راه يابد و به ويژه در اثبات وجود خداوند، تنها راه را عقل و روش عقلانى مى‌شمارد. [۵]
استاد مصباح یزدی، آموزش عقايد، ص۳۸.
در نظر عارفان، هر چند شناخت خدا دست‌يافتنى است، تنها راه مطمئن، راه تصفيه باطن و سير و سلوك قلبى است. عارفان، عقل و برهان عقلی را ناكارآمد نمى‌دانند؛ بلكه راه دل را از آن كارآمدتر مى‌دانند و بر آن ترجيح مى‌دهند.بنابر اين نظريّه، دستاورد كوشش‌هاى عقلانى، از حدّ مفاهيم پا فراتر نمى‌نهد؛ امّا معرفت افاضى- كه عرفان با خود مى‌آورد- بسى پيش‌تر مى‌رود و به «وصول» مى‌انجامد. معرفت استدلالى عقل را ارضا مى‌كند؛ امّا معرفت افاضى، همه وجود آدمى را برمى‌انگيزد و شور مى‌آفريند و تقرب مى‌آورد. البته ترجيح راه دل بر راه عقل و برهان بيهوده است؛ زيرا هر يك از اين دو مكمل ديگرى است. [۶]
مجموعه آثار استاد مطهّرى، ج۶، ص۸۷۹.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگ شیعه، ج۱، ص۳۱۲، برگرفته از مقاله «تشبیه و تعطیل». |