ترخان بیگتُرَخان بیگ، فرمانده عثمانی، مرزبان و فاتح تِسالی در قرن نهم است. ۱ - نسب ترخان بیکنسب نامعلوم وی در آخرین وصیتنامه اش روشن شده و در آن او، خود را پسر یِگیت بیگ پاشا نامیده است که نزد صربها و ایتالیاییها به پاسایتوس یا باسایتوس معروف بوده است. [۱]
دولت و جامعه در صربستان در قرون وسطا، ییرچک، ج۴، ص۷، ش ۵
یگیت بیگ پاشا پس از ۷۹۱ به عنوان مرزبان عثمانی در صربستان جنوبی جدید حاکم شد و در ۷۹۴ اُسکوب را فتح کرد و احتمالاً در ۸۱۶ در همان‌جا درگذشت. بر اساس سندی در مسجد غازی اسحاق بیگ، بجز ترخان بیگ از او پسری به نام اسحاق بیگ بر جا ماند که در برخی منابع، او با اسحاق پاشا، صدراعظم، اشتباه گرفته شده است [۲]
محمد ثریا، سجل عثمانی، ج۱، ص۳۷،
[۳]
تاریخ صربستان، ییرچک، ج۲، ص۱۲۷.
[۴]
الزوویچ، ص ۱۱
. ۲ - ولادت ترخان بیکتاریخ ولادت و زادگاه ترخان بیگ و معنای نامش معلوم نیست. در منابع، نخستین بار نام او در ۸۲۶ (در زمان سلطنت مراد دوم) ذکر شده است. در آن هنگام، ترخان فرمانده سواره نظام در پلوپونز (موره) بود که با لشکریان امپراتور امانوئل (فرمانروای قسطنطنیه) در تنگة هکسامیلیه می‌جنگیدند. وی پس از تصرف شهرهای لیونداری و گاردهیکی و دبیا و میستره در بیزانس [۵]
تاریخ مختصر ، ص ۱۹۹
۳ - سرزمین های تحت تصرفپلوپونز را تا سرزمینهایی که در اختیار ونیزیها بود، تصرف کرد. سپس بر مناطق آلبانیاییها نیز مسلط شد. از ۸۳۴ تا ۸۳۹ حصارهای تنگة کورنت (قورنته) را ویران و تب را فتح کرد، [۶]
، فرانتس، ج۱، ص۱۵۰،۱۵۷ـ۱۵۹
اما فرماندهی نابخردانة ترخان در جنگ ایزلادی که سببِ شکستِ نیروهای عثمانی تلقی شد، او را روانة زندانِ بَدَوی چَرداق در توقات کرد. [۷]
درویش احمد عاشق پاشازاده، عاشق پاشازاده تاریخی، ج۱، ص۱۳۱.
از ده سال بعدی زندگی ترخان بیگ اطلاعی در دست نیست، تا این‌که سلطان محمد فاتح در اوایل شوال ۸۵۷ ترخان و دو پسرش، احمد و عمر، را با سپاه مجهزی به پلوپونز فرستاد. [۸]
یوزف فون هامر ـ پورگشتال، تاریخ امپراطوری عثمانی، ج۱، ص۴۶۶.
آنان پس از حمله به آرکادیا و سوزاندن آنجا، با گذر از ایتومی، خلیج مسینی را به آتش کشیدند و ویران کردند. در این گیرودار دیمیتریوس اسپارتی، احمد را اسیر کرد [۹]
فرانتس، ج۱، ص۲۳۵.
[۱۰]
میلر، ص ۴۲۶
اما در ۸۵۸ عمر او را آزاد نمود. در ۸۵۹ ترخان و پسرانش در آدریانوپل (ادرنه) ظاهر شدند. سال بعد، ترخان در کهنسالی درگذشت. [۱۱]
فرانتس، ج۱، ص۳۸۳ـ۳۸۶.
۴ - مقبره ترخان بیکاقامتگاه رسمی او به عنوان حاکم، شامل زمینهایی بود که در لاریسا در تسالی به تیول گرفته بود. وی در آنجا یک مسجد و چند بنای دیگر برای امور خیریه ساخت و حتی کلیسایی در ترنوو (یونانی: تیرناوس) در نزدیکی لاریسا بنا کرد که هنوز باقی است. قبر ترخان، مقبره ای به شکل نمازخانه است و در حاشیة شمال شرقی لاریسا قرار دارد. فالمرایه [۱۲]
فالمرایه ص ۳۸۱ به بعد
در ۱۲۵۸/ ۱۸۴۲، زندگینامه ای از ترخان بیگ در مسجد جامع لاریسا دیده بود که اکنون اثری از آن نیست. پس از ترخان بیگ، احمد در تسالی جانشین پدر و عمر، مرزبان عثمانی در پلوپونز شد. عمر با لشکریانی که محمد دوم در ۸۶۰ در اختیارش گذاشته بود [۱۳]
فرانتس، ج۱، ص ۳۸۸ به بعد
، در ۸۶۸ بر مناطق اطراف ناوپاکتوس (آینه بختی) تسلط یافت. او در ۸۷۲، ونیزیها را شکست داد [۱۴]
فرانتس، ج۱، ص۴۲۵.
کالکوکوندیلس گزارش کاملتری درباره عمر به دست داده است کنید به > تاریخ مختصر <، نمایه، ذیل «عمر»). عمر تا 889 زنده بود [۱۵]
فارماکیدیس، ص ۲۸۷ـ۳۰۳، ۳۰۷ـ۳۱۰
. از او دو پسر به نامهای حسن بیگ و ادریس بیگ باقی ماند. ادریس بیگ، به عنوان شاعر و مترجم برجستة خسرو و شیرین و لیلی و مجنون هاتفی به ترکی، در عصر خود نام آور شد [۱۶]
سهی بیگ، ص ۳۸
. ۵ - خاندان ترخان بیکخاندان ترخان که املاک وسیعی را تا دورة معاصر در اطراف لاریسا در اختیار داشتند، بعدها نقش مهمی در تاریخ ایفا نکردند. در اواسط سدة یازدهم از شخصی به نام فائق پاشا، به عنوان آخرین فرد خاندان ترخان بیگ یاد شده است که حاکم روم ایلی بود و به سبب ظلمش، مردم از او متنفر بودند و عاقبت در ۱۰۵۳ (در زمان سلطان ابراهیم) در هفتاد سالگی در قصر استانبول او را گردن زدند. [۱۷]
یوزف فون هامر ـ پورگشتال، تاریخ امپراطوری عثمانی، ج۳، ص۲۰۷۴، ترجمة میرزا زکی علی آبادی، چاپ جمشید کیان فر، تهران ۱۳۶۷ـ۱۳۶۹ش).
۶ - منابع(۱) محمد ثریا، سجل عثمانی، استانبول ۱۳۰۸ـ ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱. (۲) (درویش احمد عاشق پاشازاده، عاشق پاشازاده تاریخی، چاپ عالی بیگ، استانبول ۱۳۳۲. (۳) یوزف فون هامر ـ پورگشتال، تاریخ امپراطوری عثمانی، ترجمة میرزا زکی علی آبادی، چاپ جمشید کیان فر، تهران ۱۳۶۷ـ۱۳۶۹ش). (۵) ییرچک. (۶) فرانتس. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تُرَخان بیگ»، شماره۳۴۴۸. |