تألیفات رجالی قرن ششمکتاب، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم، و الرجال ابن شهرآشوب، و رجال ابن بطریق، و معالم العلماء از تالیفات رجالی قرن ششم هجری می‌باشند. ۱ - فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهمابن بابویه رازی، منتجب الدین (۵۰۴ - بعد از ۵۸۵ ق) صاحب کتاب، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم است. (تحقیق: سید عبد العزیز طباطبایی، قم: مجمع الذخائر الاسلامیة، ۱۴۰۴ ق/ بیروت: دار الاضواء، ۱۴۰۶ ق، ۲۴۶ ص.) این کتاب، مشتمل بر فهرست اسامی علمای شیعه و کتاب‌های آنها از زمان شیخ طوسی تا عصر مؤلف است و از این جهت، تکمیل کننده کتاب الفهرست شیخ طوسی به شمار می‌آید. محقق در اکثر عنوان‌ها به جهت تکمیل، تعلیقه‌هایی را همراه با ذکر نشانی ذکر کرده است. کتاب از جلد ۱۰۵ بحار الانوار (الاجازات) گرفته شده و با نسخه‌های دیگر، مقابله شده است. الفهرست، (تحقیق: سید جلال الدین محدث ارموی، قم: کتاب خانه آیت‌الله مرعشی، ۱۳۶۶ ش، مقدمه: سید محمود مرعشی و محمد سمامی حایری، ۵۷۱ ص). در این کتاب، ابتدا متن کتاب الفهرست شیخ منتجب الدین آمده و پس از آن در قسمت «التعلیقات»، زندگی نامه بسیاری از علمای مطرح شده در متن کتاب، همراه با ذکر شماره ردیف، به طور مفصل مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در قسمت «استدراک»، محقق نکاتی در مورد تصحیح و تکمیل بعضی از نقل قول‌ها را متذکر شده است و در آخر کتاب، فهرست‌های مختلف به طور مفصل آورده شده‌اند. مقدمه کتاب، به بررسی زندگی نامه علمی محقق و منابع تصحیح کتاب پرداخته است. شیخ بهایی (م ۱۰۳۱ ق) بر این کتاب حاشیه‌ای را نوشته است و صاحب ریاض العلماء در مواضعی نقل قول‌هایی را از آن آورده است. محقق تهرانی در الذریعة ، این کتاب را با عنوان رجال ابن بابویه و نیز رجال الشیخ منتجب الدین علی و فهرست اسماء علماء الشیعة ومصنفیهم و فهرست منتجب الدین ، فهرست کرده است. ۲ - کتاب الرجال ابن شهرآشوبابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی (م ۵۸۸ ق) مؤلف کتاب الرجال است. [۵]
نامه دانشوران، ج۳، ص۴۶.
محقق تهرانی اشاره می‌نماید که این کتاب، غیر از کتاب معالم العلماء است، همچنان که در نامه دانشوران بر این مطلب، تصریح شده است. وی در الذریعة این کتاب را با عنوان رجال ابن شهرآشوب فهرست نموده است. ۳ - معالم العلماءمعالم العلماء فی فهرست کتب الشیعة واسماء المصنفین منهم قدیما وحدیثا، (تحقیق: سید محمد صادق آل بحر العلوم، نجف: المطبعة الحیدریة، ۱۳۸۰ ق، ۱۵۵ ص، دوم/ تحقیق: عباس اقبال، تهران: ۱۳۵۳ ق، ۷۴۱ ص، اول.) این کتاب، متمم کتاب الفهرست شیخ طوسی است و در معرفی علمای شیعه و کتاب‌های آنها که در کتاب الفهرست وارد نشده است و یا بعد از شیخ طوسی و تا زمان مصنف زندگی می‌کرده‌اند، تالیف شده است. در آخر کتاب، فصلی در اسامی کتاب‌هایی که مصنفان آنها مجهول‌اند و بابی در معرفی بعضی شعرای مداح اهل بیت (علیهم‌السّلام) آورده شده است. در مقدمه محقق، زندگی نامه مؤلف و ویژگی‌های این کتاب، مورد بحث واقع شده است. در چاپ اول، ۹۹۰ و در چاپ دوم، ۱۰۲۱ شرح حال آمده است. محقق تهرانی در الذریعة ، این کتاب را با عنوان رجال رشید الدین محمد بن علی بن شهر آشوب، فهرست نموده است. ۴ - رجال ابن بطریقحلی اسدی، یحیی بن حسن (ابن بطریق) (۵۲۳ - ۶۰۰ ق) صاحب کتاب رجال ابن بطریق می‌باشد. سیوطی در کتاب بغیة الوعاة در ذیل شرح حال «الحسین بن احمد بن خیران البغدادی» به کتاب رجال الشیعة تالیف یحیی بن حسن بن بطریق، استناد کرده است و این مطلب، گویای آن است که کتاب رجال الشیعة در اختیار سیوطی بوده است. محقق تهرانی در الذریعة این کتاب را با عنوان رجال الشیخ یحیی الحلی هم فهرست نموده است. ۵ - پانویس۶ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله، «تألیفات رجالی قرن ششم». رده‌های این صفحه : مقالات اندیشه قم
|