تاریخ مکه (احمد سباعی)«تاریخ مکه» اثر معروف احمد سباعی است، اثری است عمومی که شامل همه ابعاد تاریخی، سیاسی، تمدنی، اجتماعی و فرهنگی می‌شود. ۱ - هدف تألیفهدف سباعی از تالیف این اثر نگارش کتاب برای تمامی کسانی بوده است که علاقمند بوده‌اند یک نگاه جامع و فراگیر به طور همزمان نسبت به این شهر داشته باشند. روشن است که در چنین اثری، جای بحث‌های تخصصی نیست، اما تمام تلاش مؤلف آن بوده است تا تصویری هرچه دقیق تر نسبت به تاریخ این شهر به دست بدهد. ۲ - ساختار کتابمحدوده کتاب، از تاریخ مکه از دورترین ادوار تاریخی تا پایان حکومت اشراف و ورود وهابیان به مکه در آغاز دهه پنجم قرن چهاردهم هجری است. طبعا طی فصول پایانی کتاب، شرحی از درگیرهای یک صد و پنجاه ساله اهالی وهابی نجد را با دولت شرفا به دست داده است. ۳ - گزارش محتواشاید مهم‌ترین ویژگی کتاب جز جامع بودن نگاه وی، آن است که نویسنده وهابی نیست و به همین دلیل به هیچ روی، نگاه متعصبانه‌ای ندارد. این رویه وی گاه تا آنجا پیش می‌رود که انسان چنان می‌اندیشد که وی به نوعی به عقاید شرفا نزدیک بوده است. بارها در این کتاب اخباری مربوط به برخوردهای تند با شیعه نقل شده و آن رفتارها مورد انتقاد وی واقع شده است. این موارد را از عناوین و سرفصل‌های کتاب می‌توان به دست آورد. ویژگی دیگر، نگاه نافذ اجتماعی- انتقادی اوست. وی مکی است و به تاریخ این شهر دلبستگی دارد و تلاش می‌کند علل عقب ماندگی این مردم را که عمدتا در بذل و بخشش‌های معنا دار دولت‌ها می‌بیند، تحلیل کند. در بخش‌های دیگر هم نگاه تحلیلی وی راهنمای کسانی است که علاقه مند هستند آثار تاریخی آنان، چیزی بیش از نگارش معمولی رخدادها باشد. روزگاری که احمد سباعی این اثر را می‌نوشت، به رغم فراوانی آثار، بسیاری از تواریخ مکه مخطوط بود و وی آن آثار را جز اندکی در اختیار نداشت. به همین دلیل، جز آن که از برخی از مخطوطات استفاده کرده، کتاب به لحاظ عدم استفاده از منابع معتبری که طی این سالها چاپ شده است، رنج می‌برد. شاید بتوان گفت، اساس این کتاب بر کتاب خلاصة الکلام فی بیان امراء البلد الحرام احمد بن زینی دحلان است که به عنوان یک متن چاپی در اختیار مؤلف بوده و بسیاری از آثار دیگر تاریخ مکه آن زمان مخطوط بوده است. اما حسن کار دحلان و نظم و انسجام آن کتاب، اثر یاد شده را به عنوان یکی از بهترین و منظم‌ترین آثار مربوط به تاریخ مکه درآورده و مؤلف هم به همین دلیل، آن را پایه کار خود قرار داده است. کتاب خلاصة الکلام که به شدت ضد وهابی است و حتی در بخش‌هایی از آن به شبهات وهابیان پاسخ داده شده و جنایات آنان به خصوص در حمله به طائف شرح داده شده، تاکنون اجازه نشر نیافته و در نقطه‌ای دیگر از جهان اسلام هم هنوز تصحیح انتقادی نشده است. [۱]
تاریخ المکه، سباعی، ص۳۳۹.
برخی از آثار خطی دیگری که مورد استفاده وی قرار گرفته است، عبارت است از اتحاف الوری، اتحاف فضلاء الزمن، منائح الکرم. ۴ - وضعیت کتابکتاب تاریخ مکه، بارها و بارها چاپ شده است. در یک مقطع، استاد عاتق بن غیث بلادی که خود از سرآمدان تاریخنگاری مکه در چند دهه گذشته است، آن را برای چاپ آماده کرده و حواشی مختصری که با امضای «عاتق» است بر آن افزود. این متن، چندین بار چاپ شد تا آن که در سال ۱۴۱۹ به مناسبت یکصدمین سال دولت سعودی، یک صد اثر تاریخی برای چاپ مجدد انتخاب شد که یکی از آنها همین تاریخ مکه بود. مصححان جدید جز افزودن برخی از پاورقی‌های غیر ضروری کاری نکردند و صرفا متن حروفچینی شده جدیدی را با صدها غلط افزوده و حتی حذف صفحاتی از آن، در دو مجلد عرضه کردند. ۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |