بهرام سقای بخاریبَهْرامْ سَقّایِ بُخاری، شاه بیات بردوانی جغتایی ماوراءالنهری (د۹۷۰ق/۱۵۶۳م)، از عارفان و شاعران بزرگ بود. ۱ - شناخت اجمالیوی ترک‌نژاد و از قبیلۀ بیات بود [۱]
ابوالفضل علامی، آیین اکبری، ج۱، ص۱۷۵، لکهنو، ۱۸۶۹م.
و نسبش به ترکان جغتایی می‌رسید. [۲]
محمد اکرام، رودکوثر، ج۱، ص۵۰۴، لاهور، ۱۹۸۶م.
[۳]
قدوسی، اعجازالحق، ج۱، ص۹۷، تذکرۀ صوفیایی بنگال، لاهور، ۱۹۶۵م.
بهرام سقا از مریدان شیخ محمد خبوشانی بود [۴]
محمدقدرت‌الله گویاموی، نتائج‌الافکار، ص۳۳۸، بمبئی، ۱۳۳۶ش.
و پیش از تحول روحی و یافتن حالت جذبه و روی آوردن به پیشۀ سقایی، مقام و منصبی در سپاه جلال‌الدین محمد اکبرشاه (حک: ۹۶۳-۱۰۱۴ق/۱۵۵۶-۱۶۰۵م) داشت. [۵]
قدوسی، اعجازالحق، ج۱، ص۹۷-۹۸، تذکرۀ صوفیایی بنگال، لاهور، ۱۹۶۵م.
۲ - محل اقامتبهرام سقا در ۹۶۷ق به لاهور و سپس به دهلی رفت و در مزار خواجه نظام‌الدین اولیا (د ۷۲۵ق/۱۳۲۵م) اقامت گزید. وی در این شهر سقایی می‌کرد، درمجالس سماع حضور می‌یافت و در حالتِ وجد و جذبه شعر نیز می‌سرود. [۶]
عبدالقادر بدائونی، منتخب‌التواریخ، ج۳، ص۲۴۳-۲۴۴، به کوشش احمدعلی صاحب، کلکته، ۱۸۲۹م.
او پس از یک سال با برادر کوچک خود، بایزید بیات (ه م)، به اکبرآباد (آگره) رفت و در آن‌جا سقاخانه‌ای بنا نهاد؛ اکبرشاه نیز گاه به سقاخانۀ وی می‌آمد و به اشعار او گوش می‌داد. [۷]
بایزید بیات، تذکرۀ همایون و اکبر، ج۱، ص۲۴۲، به کوشش محمدهدایت حسین، کلکته، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۱م.
بهرام در اکبرآباد متهم به « رفض » شد و به همین سبب، دلسرد گشت و اکبرآباد را ترک کرد. [۸]
قدوسی، اعجازالحق، ج۱، ص۹۹-۱۰۰، تذکرۀ صوفیایی بنگال، لاهور، ۱۹۶۵م.
۳ - وفاتبرخی از منابع محل وفات و دفن بهرام را سراندیب [۹]
نظام‌الدین احمد، طبقات اکبری، ج۲، ص۵۰۹، کلکته، ۱۹۳۵م.
و برخی دیگر بردوان می‌دانند. [۱۰]
قدوسی، اعجازالحق، ج۱، ص۱۰۴، تذکرۀ صوفیایی بنگال، لاهور، ۱۹۶۵م.
آرامگاه او زیارتگاه مردمان است. [۱۱]
سعید نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، ج۲، ص۸۲۲، تهران، ۱۳۴۴ش.
[۱۲]
احمدعلی هاشمی سندیلوی، مخزن الغرائب، ج۲، ص۸۵۴، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۷۰م.
[۱۳]
احمد، گلچین معانی، تاریخ تذکره‌های فارسی، ج۲، ص۸۲۷، تهران، ۱۳۵۰ش.
۴ - آثاربهرام سقا به زبان‌های فارسی، ترکی و اردوشعر می‌سرود. [۱۴]
محمدجمیل جمیل جالبی، تاریخ ادب اردو، ج۱، ص۵۹، لاهور، ۱۹۷۵م.
دیوان فارسی شاه قاسم انوار و دیوان ترکی شاه نسیمی را تتبع کرده، [۱۵]
بایزید بیات، تذکرۀ همایون و اکبر، ج۱، ص۵۵، به کوشش محمدهدایت حسین، کلکته، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۱م.
و اشعار بسیاری از خود باقی گذاشت. [۱۶]
عبدالقادر بدائونی، منتخب‌التواریخ، ج۳، ص۲۴۴، به کوشش احمدعلی صاحب، کلکته، ۱۸۲۹م.
اشعار فارسی وی در قالب غزل و مثنوی است. بیش از ۳۰ هزار بیت غزل عارفانه به سبک غزلیات مولانا جلال‌الدین و قاسم‌انوار (د ۸۳۷ق/۱۴۳۴م) سروده، و تخلص وی سقا بوده است. [۱۷]
سعید نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، ج۲، ص۸۲۲، تهران، ۱۳۴۴ش.
غیر از دیوان غزلیات، مثنوی‌های کوتاه مانند مثنوی در حلواگیری (حلواسازی)، مثنوی در آداب خیمه‌دوزی که به گفتۀ وی، ترجمۀ رسالۀ امام جعفر صادق (ع) است، مغنی نامه و... از وی برجا مانده است. نسخه‌های خطی آثار وی در کتابخانه‌های متعدد پاکستان و هند نگهداری می‌شود. [۱۸]
منزوی، خطی مشترک، ج۷، ص۷۲۳.
۵ - فهرست منابع(۱) ابوالفضل علامی، آیین اکبری، لکهنو، ۱۸۶۹م. (۲) نظام‌الدین احمد، طبقات اکبری، کلکته، ۱۹۳۵م. (۳) احمدعلی هاشمی سندیلوی، مخزن الغرائب، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۷۰م. (۴) محمد اکرام، رودکوثر، لاهور، ۱۹۸۶م. (۵) بایزید بیات، تذکرۀ همایون و اکبر، به کوشش محمدهدایت حسین، کلکته، ۱۳۶۰ق/۱۹۴۱م. (۶) عبدالقادر بدائونی، منتخب‌التواریخ، به کوشش احمدعلی صاحب، کلکته، ۱۸۲۹م. (۷) محمدجمیل جمیل جالبی، تاریخ ادب اردو، لاهور، ۱۹۷۵م. (۸) قدوسی، اعجازالحق، تذکرۀ صوفیایی بنگال، لاهور، ۱۹۶۵م. (۹) احمد، گلچین معانی، تاریخ تذکره‌های فارسی، تهران، ۱۳۵۰ش. (۱۰) محمدقدرت‌الله گویاموی، نتائج‌الافکار، بمبئی، ۱۳۳۶ش. (۱۱) منزوی، خطی مشترک. (۱۲) سعید نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، تهران، ۱۳۴۴ش. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بهرام سقای بخاری»، ج۱۳، ص۵۲۵۶. - رده‌های این صفحه : تراجم | شاعران فارسی | علمای عرفان | علمای قرن دهم | علمای قرن یازدهم | مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|