بدیع‌الزمان ترکوسگزیبَدیعُ الدّین، یا بدیع‌الزمان ترکوسگزی، از شاعران پارسی‌گوی سده‌های ۶ و ۷ق/۱۲ و ۱۳م، منسوب به ترکو (ترقو)، حصاری در سیستان بوده است. ۱ - معرفی اجمالیظاهراً وی «بدیع» تخلص می‌کرده است و او را بدیع ترکو و بدیعی سیستانی نیز نامیده‌اند. [۱]
محمد عوفی، لباب الالباب به کوشش ادوارد براون، ج۲، ص۳۴۹، لیدن، ۱۹۰۳م.
[۲]
محمد اوحدی بلیانی، عرفات العاشقین، ج۱، ص۱۸۴، نسخه خطی کتابخانه ملی ملک، شم ۵۳۲۴.
[۳]
رضاقلی هدایت، مجمع‌الفصحا، ج۱، ص۴۳۰، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ش.
در تذکره‌های از او کمتر سخن به میان آمده، و بیش‌تر به نقل سروده‌های او پرداخته شده است. تقی‌الدین کاشی، ۳ قصیده مهم از وی نقل کرده که از خلال آنها اطلاعاتی درباره برخی از ممدوحان و دوره زندگی این شاعر به دست می‌آید. [۴]
نذیر احمد، «بدیع الدین ترکوسیستانی»، ج۱، ص۵۶، ترجمه محمد آصف فکرت، آریانا، ۱۳۵۰ش، دوره ۲۹، شم ۴.
[۵]
نذیر احمد، «بدیع الدین ترکوسیستانی»، ج۱، ص۶۰ -۶۱، ترجمه محمد آصف فکرت، آریانا، ۱۳۵۰ش، دوره ۲۹، شم ۴.
[۶]
نذیر احمد، «بدیع الدین ترکوسیستانی»، ج۱، ص۶۳ -۶۴، ترجمه محمد آصف فکرت، آریانا، ۱۳۵۰ش، دوره ۲۹، شم ۴.
یکی از آن ممدوحان، تاج‌الدین ابوالمکارم است که در اواخر سده ۶ و اوایل سده ۷ق حاکم مکران بوده است.۲ - همراهی سراجالدینبدیعالدین ۶ سال به همراه سراج‌الدین سگزی شاعر، در دستگاه این حاکم در مکران به سر می‌برده است. [۷]
نذیر احمد، «بدیع الدین ترکوسیستانی»، ج۱، ص۵۶ -۵۷، ترجمه محمد آصف فکرت، آریانا، ۱۳۵۰ش، دوره ۲۹، شم ۴.
به نظر می‌رسد وی ارتباط نزدیکی با سراج‌الدین داشته است، زیرا نه تنها از او به نیکی یاد می‌کند، [۸]
نذیر احمد، «بدیع الدین ترکوسیستانی»، ج۱، ص۵۶ -۵۷، ترجمه محمد آصف فکرت، آریانا، ۱۳۵۰ش، دوره ۲۹، شم ۴.
بلکه بسیاری از سروده‌های این دو دارای مضامین مشترک است. [۹]
نذیر احمد، «بدیع الدین ترکوسیستانی»، ج۱، ص۵۹، ترجمه محمد آصف فکرت، آریانا، ۱۳۵۰ش، دوره ۲۹، شم ۴.
[۱۰]
نذیر احمد، «بدیع الدین ترکوسیستانی»، ج۱، ص۶۰، ترجمه محمد آصف فکرت، آریانا، ۱۳۵۰ش، دوره ۲۹، شم ۴.
[۱۱]
نذیر احمد، «بدیع الدین ترکوسیستانی»، ج۱، ص۶۳-۶۴، ترجمه محمد آصف فکرت، آریانا، ۱۳۵۰ش، دوره ۲۹، شم ۴.
۳ - مدح یمینالدولهاز دیگر ممدوحان بدیع‌الدین، یکی از حاکمان سلسله نیمروزیان به نام یمین الدوله بهرام شاه غازی، و گویا ششمین حاکم از این سلسله است. وی از ۶۱۲ تا ۶۱۸ق/۱۲۱۵-۱۲۲۱م، بر سیستان حکومت می‌کرد و در این مدت، بدیع‌الدین در دستگاه او به سر می‌برد. [۱۲]
نذیر احمد، «بدیع الدین ترکوسیستانی»، ج۱، ص۶۱ -۶۲، ترجمه محمد آصف فکرت، آریانا، ۱۳۵۰ش، دوره ۲۹، شم ۴.
بدیع‌الدین مدتی نیز در ماوراءالنهر می‌زیست و حاکم جُند، عمادالدین تگین را مدح می‌گفت. [۱۳]
نذیر احمد، «بدیع الدین ترکوسیستانی»، ج۱، ص۶۰-۶۱، ترجمه محمد آصف فکرت، آریانا، ۱۳۵۰ش، دوره ۲۹، شم ۴.
۴ - اشعار بدیعالزماناشعاری فراوان، اما پراکنده از بدیع‌الدین باقی است که از وجود دیوان او که آقابزرگ تهرانی به آن اشاره کرده، خبر می‌دهد. بیشترین اشعار بدیع‌الدین در عرفات‌العاشقین، خلاصه الاشعار و یک جُنگ خطی در کتابخانه مجلس موجود است. [۱۵]
محمد اوحدی بلیانی، عرفات العاشقین، ج۱، ص۱۸۴- ۱۸۵، نسخه خطی کتابخانه ملی ملک، شم ۵۳۲۴.
[۱۶]
نذیر احمد، «بدیع الدین ترکو سیستانی»، ج۱، ص۵۴ - ۶۵، ترجمه محمد آصف فکرت، آریانا، ۱۳۵۰ش، دوره ۲۹، شم ۴.
[۱۷]
منزوی، خطی، ج۳، ص۲۲۴۸.
این اشعار بیش‌تر در قالب قصیده و رباعی است و گرایش شاعر را در سرودن اینگونه اشعار نشان می‌دهد. ۵ - فهرست منابع(۱) شیخ آقابزرگ تهرانی، الذریعه. (۲) نذیر احمد، «بدیع الدین ترکوسیستانی»، ترجمه محمد آصف فکرت، آریانا، ۱۳۵۰ش، دوره ۲۹، شم ۴. (۳) محمد اوحدی بلیانی، عرفات العاشقین، نسخه خطی کتابخانه ملی ملک، شم ۵۳۲۴. (۴) محمد عوفی، لباب الالباب به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۳م. (۵) منزوی، خطی. (۶) رضاقلی هدایت، مجمع‌الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ش؛ ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بدیع‌الزمان ترکوسگزی»، شماره۴۶۵۶. رده‌های این صفحه : ادیبان | تراجم | درگذشتگان سده 7 (قمری) | شاعران فارسی | شاعران قرن ششم | مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|