بانک جهانیبانک جهانی یا بانک بین‌المللی توسعه و ترمیم (IBRD) یکی از اصطلاحات تجارت بین‌الملل و یک سازمان بین‌المللی است که به تهیه منابع مالی، مشاوره و پژوهش برای کشورهای درحال توسعه اختصاص یافته شده تا به پیشرفت اقتصادی آنها کمک کند. بانک جهانی در پایان جنگ جهانی دوم و در نتیجه نیاز بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی به تأمین مالی برای بازسازی کشورهای‌شان ایجاد شد. ۱ - مقدمهبانک جهانی نام دیگر بانک بین‌المللی توسعه و ترمیم (IBRD) است. IBRD (International Bank for Reconstruction and Development) همراه با چهار شعبه دیگر خود؛ مؤسسه بین‌المللی توسعه (International Development Association: IDA)، مؤسسه مالی بین‌المللی (International Finance Corporation: IFC)، آژانس تضمین سرمایه گذاری چند جانبه‌ای ((Multilateral Investment Guarantee Agency: MIGA و مرکز بین‌المللی برای حل و فصل منازعات سرمایه‌گذاری (International Centre for the Settlement of Investment Disputes: ICSID)، گروه بانک جهانی را تشکیل می‌دهند. [۱]
https: //www.worldbank.org/en/who-we-are/ibrd
بانک جهانی یکی از سه رکن برتون وودز را تشکیل می‌دهد. [۲]
جکسون، جان اچ، نهادهای بین‌المللی تجارت: گات و سازمان تجارت جهانی، محمدجعفر قنبری جهرمی، مجله حقوقی، نشریه دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۸۲، شماره ۲۸، ص۱۴۹-۲۴۱.
سه سازمان صندوق بین‌المللی پول (IMF)، بانک بین‌المللی ترمیم و توسعه (IBRD) یا بانک جهانی و گات که البته امروزه جای خود را به سازمان تجارت جهانی (WTO) داده است، به‌طور جمعی تشکلیل‌دهنده سیستم برتون وودز هستند.در پایان جنگ جهانی دوم از طرفی عواقب منفی جنگ جهانی و از طرف دیگر سیاست‌های خودخواهانه تجاری اوایل دهه ۱۹۳۰ منجر به ایجاد مشکلات اقتصادی زیادی برای کشورها شده و توان تولیدی کشورها به‌شدت تقلیل یافته بود. به‌همین دلیل در ۲-۲۱ ژوئیه ۱۹۴۴ (قبل از پایان جنگ)، به پیشنهاد روزولت (رئیس جمهور وقت آمریکا)، کنفرانس پولی و مالی سازمان ملل متحد با شرکت نمایندگان ۴۴ کشور در برتون وودز تشکیل و طی آن موافقت‌نامه‌های تاسیس بانک بین‌المللی ترمیم و توسعه (بانک جهانی) و صندوق بین‌المللی پول تصویب شد. بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول، جزئی از فرایند همکاری برای ایجاد یک نظام پولی و سرمایه‌گذاری به‌جای آشفتگی ناشی از ناسیونالیسم اقتصادی دهه ۱۹۳۰ بودند. بانک جهانی در دسامبر ۱۹۴۵ تاسیس شد و در نوامبر ۱۹۴۷ با تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد به‌صورت رسمی در آمد و به جرگه نهادهای تخصصی سازمان ملل متحد پیوست. بانک جهانی ابتدا برای کمک به بازسازی خرابی‌های جنگ جهانی دوم به‌وجود آمد، ولی در سال ۱۹۴۹، به‌سمت ارتقای توسعه اقتصادی در کشورهای توسعه‌نیافته معطوف شد. [۳]
بزرگی، وحید، درآمدی بر سازمان تجارت جهانی و الحاق ایران، تهران، قومس، ۱۳۸۶، ص۱۱-۱.
۲ - هدفهدف اصلی بانک جهانی اعطای وام برای توسعه و گسترش طرح‌های تولیدی آن دسته از کشورهای در حال توسعه است که عضو بانک هستند. این وام‌ها برای مقاصدی مانند اجرای پروژه‌های لوله‌کشی آب آشامیدنی، آموزش و پرورش و همچنین اجرای برنامه‌های کلی عمرانی از جمله واردات کالاهای صنعتی است. فقط اعضای صندوق بین‌المللی پول می‌توانند به عضویت بانک جهانی درآیند. از طرف دیگر شرط اولیه عضویت در مؤسسه بین‌المللی توسعه و مؤسسه مالی بین‌المللی، عضویت در بانک جهانی است. ایران یکی از اعضای شرکت‌کننده در کنفرانس برتون وودز بوده و در نتیجه از مؤسسین بانک جهانی به‌شمار می‌رود؛ که از سال ۱۳۲۴ رسما عضو بانک جهانی شد. [۴]
موسی‌زاده، رضا، سازمان‌های بین‌المللی، تهران، میزان، ۱۳۸۸، چاپ دهم، ص۲۴۶-۲۴۸.
۳ - اعضادر حال حاضر تعداد اعضای بانک جهانی به شرح زیر می‌باشند: [۵]
. http://www.worldbank.org
بانک بین‌المللی ترمیم و توسعه (IBRD)؛ با ۱۸۶ عضو مؤسسه بین‌المللی توسعه (IDA)؛ با ۱۶۹ عضو مؤسسه مالی بین‌المللی (IFC)؛ با ۱۸۲ عضو سازمان تضمین سرمایه‌گذاری چندجانبه (MIGA)؛ با ۱۷۵ عضو مرکز بین‌المللی برای حلّ و فصل منازعات سرمایه‌گذاری (ICSID)؛ با ۱۴۴ عضو. ۴ - ارکانبانک بین‌المللی ترمیم و توسعه دارای دو رکن است: [۶]
موسی‌زاده، رضا، سازمان‌های بین‌المللی، تهران، میزان، ۱۳۸۸، چاپ دهم، ص۲۴۶. ۲۴۸
۴.۱ - هیئت رئیسههیئت رئیسه بانک از نمایندگان کلیه دولت‌های عضو تشکیل می‌شود. هیئت مذکور سالی یک‌بار تشکیل جلسه می‌دهد. طبق اساس‌نامه بانک، اختیارات وسیعی به هیئت رئیسه تفویض شده است؛ که ذیلا دو مورد آن ذکر می‌شود. الف: اخذ تصمیم درباره عضویت ب: تخصیص سود ویژه و تقسیم سرمایه سهمی بانک ۴.۲ - هیئت مدیرههیئت مدیره ۱۵ عضو دارد که ۶ نفر آنها از طرف سهام‌داران عمده مثل ایالات متحده آمریکا، انگلستان، آلمان، فرانسه، ژاپن و هندوستان تعیین می‌شود و بقیه آنها توسط دولت‌های عضو انتخاب می‌شوند. انتخاب رئیس بانک جهانی (بانک بین‌المللی ترمیم و توسعه) به‌عهده هیئت مدیره است. ۵ - بی‌طرفی بانکمواد موافقت‌نامه بانک جهانی، این بانک را به بی‌طرفی اقتصادی و سیاسی ملزم می‌سازد. به‌نظر می‌رسد در بانک جهانی و شعبه‌های آن، تصمیم‌گیری در خصوص اعطای وام براساس اصول کامل امور بین‌الملل باشد، نه جهت‌گیری اساسی و اقتصادی دولت‌ها. طبق ماده (۱۰) ۴ توافق‌نامه بانک جهانی: «بانک و شعبه‌های آن در امور سیاسی هیچ‌یک از اعضا مداخله نمی‌کنند و مشی سیاسی عضو یا تمایلات اعضا در تصمیم‌گیری‌های آنها دخالت ندارد.» ولی بانک جهانی با وجود ملزم شدن به بی‌طرفی سیاسی و اقتصادی در امور سیاسی مداخله می‌نماید. این بانک در خدمت اهداف سیاسی سهام‌داران خویش است. ایالات متحده آمریکا که بزرگترین سهام‌دار این بانک است، از حق رای خود جهت عدم پرداخت وام به کشورهایی که از نظر سیاسی با آنها در تعارض است و همچنین اعطای وام به طرفداران خود استفاده می‌نماید. [۷]
کیت، کلی اس. پیس، سازمان‌های بین‌المللی، حسین شریفی طرازکوهی، تهران، میزان، ۱۳۸۴ چاپ اول، ص۳۲۴-۳۲۰.
شریک اصلی بانک جهانی در همکاری جهت توسعه، قطب دیگر سیستم برتون وودز، یعنی صندوق بین‌المللی پول (IMF) است. بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول در همکاری چندجانبه جهت توسعه، سهم عمده‌ای ایفا می‌نمایند. [۸]
کیت، کلی اس. پیس، سازمان‌های بین‌المللی، حسین شریفی طرازکوهی، تهران، میزان، ۱۳۸۴ چاپ اول، ص۳۲۴-۳۲۰.
۶ - سازمان بین‌المللی توسعهسازمان بین‌المللی توسعه (IDA) در تاریخ ۲۶ ژانویه ۱۹۶۰، به‌عنوان شعبه بانک جهانی برای بهبود وضعیت بدهی کشوهای در حال توسعه تاسیس گردید. شرایط اعطای اعتبار از طرف سازمان مذکور، در مقایسه با بانک جهانی بهتر است. علی‌رغم شباهت تشکیلات اداری، پرسنل و کارکنان بانک جهانی و سازمان بین‌المللی توسعه، سازمان مذکور از جنبه بین‌المللی دارای شخصیت حقوقی مستقلی است. وظایف اساسی این سازمان عبارتند از: [۹]
وبر، آلبرشت، تاریخچه سازمان‌های اقتصادی بین‌المللی، طهماسب محتشم دولتشاهی، تهران، خوشه، ۱۳۶۶، چاپ اول، ص۸۶-۸۷.
- بسط و گسترش فعالیت‌های اقتصادی - افزایش بازدهی و افزایش سطح زندگی در کشورهای در حال توسعه - اعطای اعتبار با شرایط سهل به کشورهای مذکور سازمان، وام‌های اعطایی را فقط برای انجام پروژه‌های توسعه و با ضمانت دولت‌های فوق پرداخت می‌کند. اعطای اعتبار از طرف سازمان یادشده ظاهرا به‌هیچ وجه تحت تاثیر نقطه‌نظرات سیاسی نخواهد بود. ۷ - مؤسسه مالی بینالمللیمؤسسه مالی بین‌المللی (IFC) در تاریخ ۲۵ مه ۱۹۵۵ به‌عنوان شعبه بانک جهانی بین‌المللی تاسیس گردید. وظیفه اساسی این مؤسسه، بسط و گسترش فعالیت‌های اقتصادی در بخش خصوص کشورهای در حال توسعه است. مؤسسه یادشده برای پیشبرد این منظور، به مؤسسات بخش خصوصی کشورهای در حال توسعه، بدون گرفتن ضمانت از دولت‌ها برای بازپرداخت وام، جهت مدرنیزه کردن، بسط و گسترش فعّالیّت‌های صنعتی و افزایش بازدهی فعالیت‌های مذکور، وام اعطا می‌نماید. این مؤسسه اغلب اقدام به سرمایه‌گذاری در بنگاه‌های اقتصادی بخش خصوصی کرده و از سود ناشی از سرمایه‌گذاری‌های مذکور کسب درآمد می‌نماید. برای اینکه مؤسسه نتواند در امور داخلی بنگاه‌های اقتصادی مداخله کند، در انجام فعالیّت‌های بنگاه از حق رای برخوردار نیست. [۱۰]
وبر، آلبرشت، تاریخچه سازمان‌های اقتصادی بین‌المللی، طهماسب محتشم دولتشاهی، تهران، خوشه، ۱۳۶۶، چاپ اول، ص۸۷-۸۸.
۸ - سازمان تضمین سرمایه‌گذاری چند جانبهایسازمان تضمین سرمایه‌گذاری چند جانبه‌ای (MIGA) یکی دیگر از شعبه‌های بانک جهانی است. وظیفه این سازمان، گسترش سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی در کشورهای در حال توسعه به‌منظور کاهش فقر، رشد و بهبود زندگی مردم در این کشورها است. [۱۱]
http://www.miga.org/about/index_ sv. cfm?stid=۱۷۳۶.
این سازمان، با تامین تضامین برای سرمایه‌گذاران خارجی در مقابل خسارات ناشی از ریسک‌های غیر تجاری مانند مصادره، عدم تبدیل‌پذیری پول رایج، جنگ و شورش را تشویق می‌کند. [۱۲]
http://www.worldbank.org.
۹ - مرکز بین‌المللی برای حل و فصل منازعات سرمایهگذاریمرکز بین المللی برای حل و فصل منازعات سرمایه‌گذاری (ICSID) یک نهاد مستقل بین‌المللی است که با تامین تسهیلات برای مصالحه و داوری در منازعات سرمایه‌گذاری، به تشویق سرمایه‌گذاری خارجی کمک می‌کند؛ به‌طوری که بسیاری از قراردادهای بین‌المللی سرمایه‌گذاری اشاره به تسهیلات ICSID می‌کنند. در ضمن ICSID به فعالیّت در زمینه‌های پژوهش و انتشار در حوزه قانون سرمایه‌گذاری نیز می‌پرازد. امروزه بیش از ۱۴۰ کشور عضو این مرکز هستند. [۱۳]
https: //icsid. worldbank.org/en.
۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «بانک جهانی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۳/۰۸. رده‌های این صفحه : بانک داری | تجارت بین‌الملل | توسعه اقتصادی | توسعه بین‌المللی | رشد اقتصادی | سازمان های اقتصادی | نظام اقتصادی | نظام سرمایه‌داری | واژگان اقتصادی
|