بابانصیببابا نَصیب، بابا نصیب‌الدین غازی کشمیری (۹۷۷- ۱۳ محرم ۱۰۴۷ق/۱۵۶۹- ۲۸ مه ۱۶۳۷م)، فرزند شیخ میرحسین رازی (رامی)، از عارفان سهروردیه در کشمیر بود. ۱ - شناخت اجمالیپدرش از راجه‌های راولپندی بود و به خدمت شیخ مخدوم حمزه (د ۹۸۴ق/۱۵۷۶م) در کشمیر رسید و به طریقه او پیوست. مادرش جمیله بی‌بی نیز از صوفیه همان دیار بوده است. [۱]
محیی‌الدین مسکین، تحائف الابرار فی ذکر الاولیاء الاخیار، ج۱، ص۱۶۵-۱۶۶، امریتسار، ۱۳۲۲ق.
نام او را نصیرالدین نیز گفته‌اند [۲]
محیی‌الدین مسکین، تحائف الابرار فی ذکر الاولیاء الاخیار، ج۱، ص۱۸۷، امریتسار، ۱۳۲۲ق.
[۳]
حسام‌الدین راشدی، تذکره شعرای کشمیر، ج۲، ص۹۶۶، لاهور، ۱۳۶۶ش.
و از او با القاب نصیب مسکین، [۴]
ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۲، ص۴۵۳، لاهور، ۱۹۷۴م.
بابا نصیب‌الدین غازی، [۵]
محیی‌الدین مسکین، تحائف الابرار فی ذکر الاولیاء الاخیار، ج۱، ص۱۶۵-۱۶۶، امریتسار، ۱۳۲۲ق.
[۶]
ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۲، ص۴۵۳، لاهور، ۱۹۷۴م.
و ابوالفقرا [۷]
محیی‌الدین مسکین، تحائف الابرار فی ذکر الاولیاء الاخیار، ج۱، ص۱۶۵-۱۶۶، امریتسار، ۱۳۲۲ق.
[۸]
ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۲، ص۴۵۳، لاهور، ۱۹۷۴م.
[۹]
محمداعظم دیده مری، واقعات کشمیر، ج۱، ص۲۹۵، ترجمه حمید یزدانی، لاهور، ۱۹۹۵م.
استوری، یاد شده است.بابا نصیب ظاهراً در کشمیرزاده شد و بیش‌تر عمر خود را در همان‌جا گذرانید. ۲ - تحصیلاتوی دانش‌های مقدماتی را از ملایوسف اعمی فراگرفت [۱۰]
محیی‌الدین مسکین، تحائف الابرار فی ذکر الاولیاء الاخیار، ج۱، ص۱۶۵-۱۶۶، امریتسار، ۱۳۲۲ق.
و از محضر استادانی چون ملاجمال‌الدین و برادرش ملاکمال‌الدین نیز بهره برد. [۱۱]
محمداعظم دیده مری، واقعات کشمیر، ج۱، ص۲۴۶، ترجمه حمید یزدانی، لاهور، ۱۹۹۵م.
[۱۲]
صابر آفاقی، «صوفیان کشمیر و نقش آنان در نشر فرهنگ و ادب فارسی»، ج۱، ص۷۷، هنر و مردم، تهران، ۱۳۵۰ش، شم ۱۱۲-۱۱۳.
او در جوانی در زمره مریدان بابا داوود خاکی (د ۹۹۴ق/۱۵۸۶م) درآمد و خلیفه وی شد. [۱۳]
محمداعظم دیده مری، واقعات کشمیر، ص۲۹۵، ترجمه حمید یزدانی، لاهور، ۱۹۹۵م.
[۱۴]
محیی‌الدین مسکین، تحائف الابرار فی ذکر الاولیاء الاخیار، ص۱۶۵-۱۶۶، امریتسار، ۱۳۲۲ق.
برخی او را از مریدان شیخ مخدوم حمزه نیز دانسته‌اند. [۱۵]
صابر آفاقی، «صوفیان کشمیر و نقش آنان در نشر فرهنگ و ادب فارسی»، ج۱، ص۷۷، هنر و مردم، تهران، ۱۳۵۰ش، شم ۱۱۲-۱۱۳.
۳ - مصاحبین و شاگردانوی با صوفیان معروف زمان خود چون خواجه خاوند محمود نقشبندی ، ملاشاه قادری (د ۱۰۷۰ق/۱۶۶۰م) و آخوند حسین خباز (د ۱۰۵۲ق/۱۶۴۲م) مصاحبت‌داشته‌است. [۱۶]
محیی‌الدین مسکین، ج۱، ص۱۸۹و ۱۹۳تحائف الابرار فی ذکر الاولیاء الاخیار، امریتسار، ۱۳۲۲ق.
[۱۷]
محمداعظم دیده مری، واقعات کشمیر، ج۱، ص۲۷۵، ترجمه حمید یزدانی، لاهور، ۱۹۹۵م.
[۱۸]
محمداعظم دیده مری، واقعات کشمیر، ج۱، ص۳۴۳، ترجمه حمید یزدانی، لاهور، ۱۹۹۵م.
خلیفه و معروف‌ترین شاگرد او باباداوود مشکاتی است که همواره در سفر و حضر همراه او بوده است. [۱۹]
محمداعظم دیده مری، واقعات کشمیر، ج۱، ص۳۷۵، ترجمه حمید یزدانی، لاهور، ۱۹۹۵م.
[۲۰]
محیی‌الدین مسکین، تحائف الابرار فی ذکر الاولیاء الاخیار، ج۱، ص۲۱۷، امریتسار، ۱۳۲۲ق.
۴ - وفاتبابا نصیب در کشمیر و ملتان مریدان بسیار داشت و اغلب برای دیدار آنان به ملتان سفر می‌کرده، [۲۱]
صابر آفاقی، «صوفیان کشمیر و نقش آنان در نشر فرهنگ و ادب فارسی»، ج۱، ص۷۸، هنر و مردم، تهران، ۱۳۵۰ش، شم ۱۱۲-۱۱۳.
و به لداخ و تبت نیز رفته است. [۲۲]
محیی‌الدین مسکین، تحائف الابرار فی ذکر الاولیاء الاخیار، ج۱، ص۱۸۸، امریتسار، ۱۳۲۲ق.
[۲۳]
محمداعظم دیده مری، واقعات کشمیر، ج۱، ص۲۹۵-۲۹۶، ترجمه حمید یزدانی، لاهور، ۱۹۹۵م.
وی در قصبه بیجبیهاره۱ درگذشت و مرقدش اکنون زیارتگاه است. [۲۴]
حسام‌الدین راشدی، تذکره شعرای کشمیر، ج۲، ص۹۶۵-۹۶۶، لاهور، ۱۳۶۶ش.
بابا نصیب به تجرد زندگی می‌کرد. او دو برادر داشت که هر دو به شمس‌الدین معروف بودند و از صوفیه کشمیر به‌شمار رفته‌اند. [۲۵]
محمداعظم دیده مری، واقعات کشمیر، ج۱، ص۲۹۶، ترجمه حمید یزدانی، لاهور، ۱۹۹۵م.
[۲۶]
محمداعظم دیده مری، واقعات کشمیر، ج۱، ص۳۰۲، ترجمه حمید یزدانی، لاهور، ۱۹۹۵م.
[۲۷]
محیی‌الدین مسکین، تحائف الابرار فی ذکر الاولیاء الاخیار، ج۱، ص۱۹۹، امریتسار، ۱۳۲۲ق.
[۲۸]
محیی‌الدین مسکین، تحائف الابرار فی ذکر الاولیاء الاخیار، ج۱، ص۲۰۲، امریتسار، ۱۳۲۲ق.
۵ - تلاش‌ها وخدماتوی در ترویج‌احکام شریعت کوشش داشت و بنای چند مسجد و حمام در نواحی مختلف کشمیر نتیجه مساعی او بوده است. کراماتی نیز بدو نسبت داده‌اند. [۲۹]
محیی‌الدین مسکین، تحائف الابرار فی ذکر الاولیاء الاخیار، ج۱، ص۱۸۷- ۱۸۸، امریتسار، ۱۳۲۲ق.
[۳۰]
محمداعظم دیده مری، واقعات کشمیر، ج۱، ص۲۹۵-۲۹۶، ترجمه حمید یزدانی، لاهور، ۱۹۹۵م.
۶ - آثارکتاب نورنامه، یا ریشی (رشی) نامه که در شرح احوال نورالدین ولی رِشی (د ۸۴۲ق/۱۴۳۸م) و گروهی از صوفیه کشمیر است، تألیف اوست. نورنامه دارای دو قسمت است: یکی کلیات صوفیانه و دیگری تذکره احوال. قسمت اول آن را درویش نامه یا ریشی نامه، و قسمت دوم را تذکره مشایخ کشمیر و برخی نیز نورنامه خوانده‌اند. [۳۱]
منزوی، خطی مشترک، ج۱۱، ص۸۹۶ -۸۹۷.
[۳۲]
آقابزرگ، الذریعه، ج۲۴، ص۳۷۷- ۳۷۸.
نسخه‌ای از این کتاب که دارای هر دو قسمت است، در کتابخانه گنج‌بخش اسلام‌آباد نگهداری می‌شود. [۳۳]
منزوی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه گنج‌بخش، ج۴۴، ص۲۱۵۴- ۲۱۵۶، اسلام‌آباد، ۱۳۶۱ش.
از نورنامه نسخه‌های دیگری نیز در دست است که برخی از آن‌ها قسمت اول را در بردارد و برخی قسمت دوم را. [۳۴]
منزوی، خطی مشترک، ج۱۱، ص۸۹۵ - ۸۹۸.
هاشمی [۳۵]
محمدمتین و ساجد الرحمان صدیقی هاشمی، فهرست مخطوطات، ج۱، ص۶۷ -۶۹، لاهور، مرکز تحقیق دیال سنگه ترست لائبریری.
و منزوی [۳۶]
محمدمتین و ساجد الرحمان صدیقی هاشمی، فهرست مخطوطات، ج۳۳، ص۱۸۷۳، لاهور، مرکز تحقیق دیال سنگه ترست لائبریری.
این کتاب را صریحاً به بابا داوود خاکی نسبت داده‌اند، اما منزوی بعدها خود این اشتباه را تصحیح کرده است. [۳۷]
محمدمتین و ساجد الرحمان صدیقی هاشمی، فهرست مخطوطات، ج۱۱، ص۸۹۵، لاهور، مرکز تحقیق دیال سنگه ترست لائبریری.
بابا نصیب در این تألیف از منابعی چون تاریخ رشیدی، نگارش میرزا حیدر دوغلات ، بهره گرفته، و در موارد گوناگون به آیاتی از قرآن کریم و احادیث نبوی و اشعار کشمیری استشهاد کرده است. واژه‌های فراوان از زبان ترکی و کشمیری نیز در این کتاب راه یافته است [۳۸]
صابر آفاقی، «صوفیان کشمیر و نقش آنان در نشر فرهنگ و ادب فارسی»، ج۱، ص۷۸، هنر و مردم، تهران، ۱۳۵۰ش، شم ۱۱۲-۱۱۳.
برخی برآنند که نگارنده این اثر را از سنسکریت به فارسی درآورده است. [۳۹]
حسام‌الدین راشدی، تذکره شعرای کشمیر، ج۲، ص۹۶۶، لاهور، ۱۳۶۶ش.
۷ - فهرست منابع(۱) صابر آفاقی، «صوفیان کشمیر و نقش آنان در نشر فرهنگ و ادب فارسی»، هنر و مردم، تهران، ۱۳۵۰ش، شم ۱۱۲-۱۱۳. (۲) آقابزرگ، الذریعه. (۳) ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، لاهور، ۱۹۷۴م. (۴) محمداعظم دیده مری، واقعات کشمیر، ترجمه حمید یزدانی، لاهور، ۱۹۹۵م. (۵) حسام‌الدین راشدی، تذکره شعرای کشمیر، لاهور، ۱۳۶۶ش. (۶) محیی‌الدین مسکین، تحائف الابرار فی ذکر الاولیاء الاخیار، امریتسار، ۱۳۲۲ق. (۷) منزوی، خطی مشترک. (۸) منزوی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه گنج‌بخش، اسلام‌آباد، ۱۳۶۱ش. (۹) محمدمتین و ساجد الرحمان صدیقی هاشمی، فهرست مخطوطات، لاهور، مرکز تحقیق دیال سنگه ترست لائبریری. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بابانصیب»، ج۱۱، ص۴۲۶۲. |