اعوراَعوَر یعنی یک چشم و احکام آن در بابهای حج، قصاص و دیات آمده است. ۱ - در حج قربانی نباید اعور باشدقربانی در حج باید از نظر خلقت تامّ باشد؛ از این‌رو، حیوان یک چشم کفایت نمی‌کند. ۲ - قصاص جنایتکار اعورقصاص در چشم ثابت است و با مساوی بودن محل، قصاص می‌گیرد؛ پس چشم راست به چپ و همچنین برعکس در آورده نمی‌شود. و اگر جانی، اعور (یک‌چشم) باشد از او قصاص گرفته می‌شود اگرچه کور شود؛ زیرا حق او را کور کرده است. و چیزی به او رد نمی‌شود ولو اینکه دیه آن دیه نفس باشد - درصورتی‌که در خلقت یا به آفتی از خدای متعال، اعور شده باشد - و بین اینکه از خلقت یا با جنایت یا با آفت یا با قصاص اعور شده باشد، فرق نمی‌کند. و اگر اعوری، چشم سالم اعوری را دربیاورد از او قصاص گرفته می‌شود. [۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۵۸۲، کتاب القصاص، القسم الثانی فی قصاص ما دون النفس، مسالة۲۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
پس قصاص بر چشم جاری می‌شود؛ هرچند جنایتکار اعور باشد.همچنین «اگر صاحب دو چشم، چشم اعور را دربیاورد برای آن یک‌چشم قصاص گرفته می‌شود؛ پس آیا برای او علاوه‌برآن، رد نصف دیه است؟ بعضی گفته‌اند: نه، ولی اقوی ثبوت آن است. و ظاهر آن است که مجنی علیه بین گرفتن دیه کامل و بین قصاص گرفتن و گرفتن نصف دیه مخیر است، همان‌طور که ظاهر آن است که این حکم در جایی ثابت است که چشم اعور دیه کامل داشته باشد؛ مانند اینکه به طور خلقت یا به آفت از خدا باشد، نه در غیر آن، مثل جایی که چشم او از جهت قصاص درآورده شده باشد.» [۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۵۸۲، کتاب القصاص، القسم الثانی فی قصاص ما دون النفس، مسالة۲۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۳ - دیه چشم اعوراز بین بردن چشم صحیح اعوری که نقص آن، مادرزاد یا به آفت الـهی است، موجب ثبوت دیه کامل است. در غیر این دو صورت، همچون چشم سالم نصف دیه دارد. امام خمینی در تحریرالوسیله در این باره می‌نویسد: «در دو چشم با هم دیه کامل است. و در هر یک از آن‌ها نصف دیه می‌باشد. و اعمش (کسی که دیده‌اش تار است) و احول (دو بین) و اخفش (شب بین) و اعشی (روز بین) و ارمد (کسی که درد چشم دارد) مانند صحیح است. و اگر در سیاهی چشم او سفیدی باشد پس اگر بینایی باقی باشد، به اینکه سفیدی، بر ناظر (عدسی) نباشد پس دیه کامل است. وگرنه درصورتی‌که تشخیص ممکن باشد به حساب آن از دیه ساقط می‌شود وگرنه در آن ارش است.» [۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۶۱۱، کتاب الدیات، المقصد الاول فی دیات الاعضاء، الثانی، مسالة۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
و «در چشم سالم از شخص اعور (یک‌چشم) درصورتی‌که اعوریت به خلقت یا به آفت از خدای متعال باشد دیه کامل است. و اگر جانی‌ای او را اعور نموده باشد و دیه آن را از او مستحق باشد در چشم سالم نصف دیه است، چه دیه آن را گرفته یا نه و چه بتواند آن را بگیرد یا نه، بلکه و همچنین دیه آن نصف است اگر اعوریت او از جهت قصاص باشد.» [۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۶۱۱، کتاب الدیات، المقصد الاول فی دیات الاعضاء، الثانی، مسالة۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
امّا به قول مشهور، دیه چشمی که بینایی ندارد، اگر بر اثر آسیب، فرو رود یا کنده شود، یک سوم دیه چشم سالم است. امام خمینی در تحریرالوسیله در این باره می‌نویسد: «اگر چشم کوری را که به حالت خود قائم است دربیاورد از او قصاص نمی‌شود. و ثلث دیه بر او می‌باشد.» [۹]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۵۸۲، کتاب القصاص، القسم الثانی فی قصاص ما دون النفس، مسالة۲۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
پس «در چشم عوراء (نابینا) درصورتی‌که آن را خسف نماید (حدقه‌اش را معیوب کند) یا آن را دربیاورد ثلث دیه است، خواه نابینایی آن به خلقت باشد یا به جنایت جانی.» [۱۰]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۶۱۱، کتاب الدیات، المقصد الاول فی دیات الاعضاء، الثانی، مسالة۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۴ - پانویس۵ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۶۱۱. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |