اسدالله شوشتریاَسَدُاللّهِ شوشْتَری (تُسْتَری)، فرزند اسماعیل (ح ۱۱۸۶- ۱۲۳۴ق/۱۷۷۲-۱۸۱۹م)، از فقیهان اصولی و محقق امامیه و مؤلف مقابس الانوار می‌باشد. ۱ - القاب ویاو را کاظمی، دزفولی و انصاری نیز خوانده‌اند. [۱]
آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۱۲۲، مشهد، ۱۳۰۴ق.
[۲]
جعفر خلیلی، موسوعة العتبات المقدسه، ج۲، ص۸۰، قسم الکاظمین، بیروت، ۱۴۰۷ق.
۲ - تولدتاریخ تقریبی ولادت وی را آقابزرگ از عبارتی در اجازه مورخ ۱۲۱۱ق از شیخ جعفر کاشف الغطا استنباط کرده است، [۳]
آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۱۲۲، مشهد، ۱۳۰۴ق.
در حالی که حرزالدین آن را در ۱۱۸۵ق نوشته است. [۴]
محمد حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۹۲، به‌کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق.
۳ - شروع تحصیلاسدالله شوشتری مقدمات علوم را نزد پدر فرا گرفت، [۵]
آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۱۲۲، مشهد، ۱۳۰۴ق.
آنگاه در کربلا سکنی گزید، ولی به‌سبب اختلاف‌نظر با استادش وحید بهبهانی (ه م) مجبور به مهاجرت به کاظمین شد و تا پایان عمر در این شهر به‌سر برد. [۶]
محمدباقر خوانساری، روضات الجنات، ج۱، ص۱۰۰، تهران/ قم، ۱۳۹۰ق.
۴ - ازدواجوی پس از دانش‌اندوزی از محضر وحید، در سلک شاگردان شیخ جعفر کاشف الغطا درآمد و با دختر او ازدواج کرد. [۷]
محمدباقر خوانساری، روضات الجنات، ج۱، ص۹۹، تهران/ قم، ۱۳۹۰ق.
[۸]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۸۴، به‌کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق.
۵ - دیگر مشایخ ویاز دیگر مشایخ و استادان او محمد مهدی بحرالعلوم ، سید علی صاحب ریاض ، میرزا مهدی شهرستانی ، شیخ احمد احسایی و میرزا ابوالقاسم قمی صاحب قوانین را می‌توان نام برد. [۹]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۸۴، به‌کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق.
[۱۰]
محمد حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۹۳، به‌کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق.
[۱۱]
عباس قمی، هدیة الاحباب، ج۱، ص۱۸۲، تهران، ۱۳۶۲ش.
۶ - وضعیت علمیاسدالله شوشتری از بزرگان علمای امامیه در ادوار اخیر بود که تحقیقاتش در میان علما مشهور و متداول است. [۱۲]
محمدعلی مدرس، ریحانة الادب، ج۳، ص۳۹۷، تبریز، ۱۳۴۶ش.
[۱۳]
آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۱۲۳، مشهد، ۱۳۰۴ق.
پس از فوت شیخ جعفر کاشف‌الغطا مرجعیت به وی منتقل شد و بسیاری از مردم در امر تقلید به او روی آوردند. [۱۴]
آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۱۲۳، مشهد، ۱۳۰۴ق.
[۱۵]
علی فاضل قایینی نجفی، علم الاصول تاریخاً و تطوراً، ج۱، ص۱۷۲، قم، ۱۴۰۵ق.
شیخ انصاری در پایان مبحث «اجماع» از کتاب فرائد، [۱۶]
مرتضی انصاری، فرائد الاصول، ج۱، ص۹۷- ۹۸، به‌کوشش عبدالله نورانی، قم، ۱۴۰۷ق.
پیش از نقل کلامش از کشف القناع، او را ستوده، و شیخ‌احمد احسایی تألیفات او را با تعبیر «کل الصید فی جوف الفرا» وصف کرده است. [۱۷]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۸۴، به‌کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق.
۷ - آراء و نظریات ویاو را آراء و نظریاتی است که مورد قبول بسیاری از علمای معاصر و پس از وی قرار گرفته است، از آن جمله به «عدم حُجیّت اجماع منقول به خبر واحد» می‌توان اشاره کرد که فقهای امامیه تا روزگار اسدالله آن را در حکم کلی خبر واحد قرار می‌دادند و او در کتاب کشف القناع، بر خطا بودن این نظر استدلال کرده است. در نتیجه کوشش‌های او بود که از آن پس فقیهان، اجماع منقول به خبر واحد را حجت نشناختند. [۱۸]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۸۳، به‌کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق.
[۱۹]
آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۱۲۳، مشهد، ۱۳۰۴ق.
۸ - شاگردان شوشتریاو شاگردان متعددی تربیت کرده است که بسیاری از آنان به درجه اجتهاد رسیده‌اند و از آن جمله سیدعبدالله شُبَّر، موسی و علی فرزندان شیخ جعفر کاشف الغطا و اسماعیل فرزند خود وی شایسته ذکرند. [۲۰]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۸۴، به‌کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق.
[۲۱]
آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۱۲۳، مشهد، ۱۳۰۴ق.
[۲۲]
محمدعلی مدرس، ریحانة الادب، ج۳، ص۳۹۷_۳۹۸، تبریز، ۱۳۴۶ش.
[۲۳]
محمد حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۹۳، به‌کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق.
۹ - فرزنداناو را ۶ پسر به نام‌های مهدی، اسماعیل، باقر، تقی، حسن و کاظم بوده است [۲۴]
عباس قمی، الفوائد الرضویه، ج۱، ص۴۲، تهران، ۱۳۲۷ش.
[۲۵]
محمد حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۹۴، به‌کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق.
و تبار او از خاندان‌های سرشناس کاظمین و نجف به شمار می‌روند. [۲۶]
جعفر خلیلی، موسوعة العتبات المقدسه، ج۲، ص۸۰، قسم الکاظمین، بیروت، ۱۴۰۷ق.
۱۰ - وفاتوی عمری کوتاه داشت. درباره سال وفات او آراء مختلفی نقل شده است. برخی وفات او را در ۱۲۲۰ق ذکر کرده‌اند، [۲۷]
محمدباقر خوانساری، روضات الجنات، ج۱، ص۱۰۰، تهران/ قم، ۱۳۹۰ق.
[۲۸]
عباس قمی، هدیة الاحباب، ج۱، ص۱۸۲، تهران، ۱۳۶۲ش.
[۲۹]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۸۳، به‌کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق.
ولی از آن‌جا که او در ۱۲۲۷ق در قید حیات بوده، و در کاظمین به تدریس اشتغال داشته است، [۳۰]
حسن صدر، تکملة امل الامل، ج۱، ص۲۸۳_۲۸۴، به‌کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۶ق.
قول آنان که درگذشت او را ۱۲۳۴ق نوشته‌اند، قابل پذیرش خواهد بود. [۳۱]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۸۳، به‌کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق.
۱۱ - آثار چاپی۱. الوسائل فی الفقه، که به گفته امین [۳۲]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۸۴_۲۸۵، به‌کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق.
در یک مجلد به چاپ رسیده است. ۲. کشف القناع عن وجوه حُجیة الاجماع، که تاریخ تألیف آن را به اختلاف حدود سال ۱۲۱۶ق و ۱۲۲۲ق دانسته‌اند. [۳۳]
اعجاز حسین کنتوری، کشف الحجب و الاستار، ج۱، ص۴۶۸، قم، ۱۴۰۹ق.
[۳۴]
ابن‌یوسف شیرازی، فهرست کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار، ج۱، ص۶۰۸، تهران، ۱۳۱۳- ۱۳۱۵ش.
این کتاب یک‌باردر ۱۳۱۱ق و بار دیگر در ۱۳۱۷ق در تهران به چاپ سنگی رسیده است. ۳. مقابس‌الانوار و نفائس‌الابرار فی‌احکام النبی‌المختار و عترته‌الاطهار، که معروف‌ترین اثر او، و در فقه استدلالی است. این اثر شامل کتاب‌های طهارت، مکاسب، عقود و نکاح است و در مقدمه، پس از اشاره به مشایخ اجازه، علامات و رموز و مصطلحات خاص مؤلف آمده، و سپس به شرح حال جمعی از فقهای امامیه از عهد کلینی تا عصر مؤلف پرداخته شده است. این کتاب بارها، از جمله در ۱۳۲۲ق در تبریز و در دو مجلد به چاپ رسیده است. ۱۲ - آثار خطی۱. تحفة الراغب فی ترجمة بغیة الطالب، که ترجمه فارسی بغیة الطالب شیخ جعفر کاشف الغطاست و نسخه‌هایی از آن در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است. [۳۵]
آستان قدس، فهرست، ج۱، ص۱۱۲.
[۳۶]
آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۱۲۳، مشهد، ۱۳۰۴ق.
۲. اللؤلؤ المسجور فی معنی الطهور، که مؤلف آن را در ۱۲۱۶ق در رد بر قول حنفیان نگاشته، و به سخنان فقها و لغویان عامه و خاصه استشهاد نموده است. از این رساله دو نسخه در کتابخانه مدرسه عالی شهید مطهری (سپهسالار سابق) موجود است که یکی از آن‌ها به خط نسخ است و از قراین برمی‌آید که به خط مؤلف، و ظاهراً تحریر اول آن است. [۳۷]
ابن‌یوسف شیرازی، فهرست کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار، ج۱، ص۶۰۸_۶۰۹، تهران، ۱۳۱۳- ۱۳۱۵ش.
[۳۸]
حمید مجید هدو، مخطوطات خزانه جامعه مدینة العلم (کاظمین)، ص۱۵۹، بغداد، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
برخی مآخذ نام این اثر را البحر المسجور فی معنی لفظ الطهور ضبط کرده‌اند. [۳۹]
آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۱۲۳، مشهد، ۱۳۰۴ق.
۳. مناهج الاعمال فی الاصول، در جواز عمل به ظن‌ّ. [۴۰]
آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۱۲۳، مشهد، ۱۳۰۴ق.
[۴۱]
محمد حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۹۳، به‌کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق.
امین نسخه‌ای از آن را در کتابخانه عبدالحسین طهرانی در کربلا معرفی کرده است. [۴۲]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۸۴، به‌کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق.
۴. منهج التحقیق فی حکمی التوسعه و التضییق، که در مسأله مواسعه و مضایقه درباره قضای نمازهای فوت شده است. نسخه‌ای از آن در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است. [۴۳]
آستان قدس، فهرست، ج۱، ص۵۶۶.
[۴۴]
آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۱۲۳، مشهد، ۱۳۰۴ق.
۵. رسالة فی اقرار الزوج بطلاق زوجته، که با عناوین مبلغ النظر و نتیجة الفکر و رسالة فی قاعدة من ملک نیز آمده است. مؤلف، این اثر را به دنبال اختلاف رأی با استادش کاشف الغطا در موضوع اقرار زوج به طلاق زوجه نگاشته، و مورد قبول شیخ جعفر واقع شده است. [۴۵]
آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱۷، ص۱۲.
[۴۶]
آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱۷، ص۴۷.
[۴۷]
آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱۹، ص۵۶_۵۷.
[۴۸]
آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۱۲۳، مشهد، ۱۳۰۴ق.
آقابزرگ تهرانی از نسخه‌های متعددی از آن در کتابخانه‌های شخصی گزارش کرده است. [۴۹]
آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱۷، ص۱۲.
[۵۰]
آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱۷، ص۴۷.
[۵۱]
آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۱۹، ص۵۶_۵۷.
نسخه‌ای نیز در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است، که در ۱۲۱۲ق از روی نسخه مؤلف استنساخ شده است. نسخه‌هایی نیز در کتابخانه مدرسه خیرات خان مشهد [۵۲]
محمود فاضل، «فهرست نسخه‌های خطی مدرسه خیرات‌خان مشهد»، ج۱، ص۱۷۸۱، همراه فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه‌های رشت و همدان، به‌کوشش محمد روشن و دیگران، تهران، ۱۳۵۳ش.
و کتابخانه آستان قدس [۵۳]
آستان قدس، فهرست، ج۱، ص۴۹۲.
موجود است. همچنین آقابزرگ تهرانی نسخه‌هایی از حاشیه او بر بغیة الطالب‌ِ کاشف الغطا، رسالة فی تحقیق الاحکام الظاهریة و الواقعیه، رسالة فی تکلیف الکفار بالفروع، رسالة فی دفع الاعتراض عن العمل بالاخبار المأثورة المخالفة لعموم الکتاب و السنّه... و رسالة فی الظن الطریقی را نشان داده است. [۵۴]
آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۱۲۳_۱۲۴، مشهد، ۱۳۰۴ق.
[۵۵]
آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۳، ص۱۳۴.
۱۳ - دیگر آثار وی۱. الاحراز و الادعیه. ۲. جوابات مسائل سئل عنها. ۳. تعلیقه بر الروضة البهیه. ۴. مستطرفات من الکلام متضمن رد بر وحید بهبهانی . [۵۶]
محمدباقر خوانساری، روضات الجنات، ج۱، ص۹۹، تهران/ قم، ۱۳۹۰ق.
[۵۷]
آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۱۲۳_۱۲۴، مشهد، ۱۳۰۴ق.
[۵۸]
محمد حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۹۴، به‌کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق.
۱۴ - فهرست منابع(۱) آستان قدس، فهرست. (۲) آقابزرگ تهرانی، الذریعه. (۳) آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، مشهد، ۱۳۰۴ق. (۴) ابن‌یوسف شیرازی، فهرست کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار، تهران، ۱۳۱۳- ۱۳۱۵ش. (۵) محسن امین، اعیان الشیعه، به‌کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق. (۶) مرتضی انصاری، فرائد الاصول، به‌کوشش عبدالله نورانی، قم، ۱۴۰۷ق. (۷) محمد حرزالدین، معارف الرجال، به‌کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق. (۸) جعفر خلیلی، موسوعة العتبات المقدسه، قسم الکاظمین، بیروت، ۱۴۰۷ق. (۹) محمدباقر خوانساری، روضات الجنات، تهران/ قم، ۱۳۹۰ق. (۱۰) حسن صدر، تکملة امل الامل، به‌کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۶ق. (۱۱) محمود فاضل، «فهرست نسخه‌های خطی مدرسه خیرات‌خان مشهد»، همراه فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه‌های رشت و همدان، به‌کوشش محمد روشن و دیگران، تهران، ۱۳۵۳ش. (۱۲) علی فاضل قایینی نجفی، علم الاصول تاریخاً و تطوراً، قم، ۱۴۰۵ق. (۱۳) عباس قمی، الفوائد الرضویه، تهران، ۱۳۲۷ش. (۱۴) عباس قمی، هدیة الاحباب، تهران، ۱۳۶۲ش. (۱۵) اعجاز حسین کنتوری، کشف الحجب و الاستار، قم، ۱۴۰۹ق. (۱۶) محمدعلی مدرس، ریحانة الادب، تبریز، ۱۳۴۶ش. (۱۷) حمید مجید هدو، مخطوطات خزانه جامعه مدینة العلم (کاظمین)، بغداد، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م ۱۵ - پانویس
۱۶ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «اسدالله شوشتری»، ج۸، ص۲۳. |