استعلاءاستعلاء یکی از قواعد علم تجوید بوده و همچنین به معنی طلب برتری می باشد. از معنای نخست به مناسبت در باب صلات و از معنای دوم در اصول فقه، بحث اوامر سخن گفته‌اند. استعلا اظهار بزرگی در مقام طلب چیزی است. ۱ - تعریف استعلاءـــ استعلاء به معنی بالا گرفتن زبان به طرف کام هنگام تلفظ حرف و نیز برتری طلبیدن می باشد. ـــ استعلا به معنای اظهار علو و بزرگی در مقام طلب چیزی با بلند کردن صدا و یا حالت بزرگی به خود گرفتن می‌باشد؛ به بیان دیگر، استعلا، مقابل علو (بزرگی و رفعت مقام واقعی) می‌باشد و به حالتی گفته می‌شود که شخص هنگام امر کردن و طلب چیزی، به خود می‌گیرد و از موضع بالا و برتر با مأمور سخن می‌گوید، حتی اگر در واقع، مقام مأمور بالاتر از مقام او باشد؛ بنابراین شخص مستعلی، ممکن است در واقع نیز عالی رتبه باشد و ممکن است دارای مقام عالی نباشد. ۱.۱ - استعلاء به معنای نخستاستعلاء به معنای نخست از اصطلاحات علم تجوید است. ۱.۱.۱ - کاربرد استعلاء در علم تجویدعالمان علم تجوید حروف را به لحاظ کیفیّتِ عارض بر آنها به اقسامی، از جمله حروف مُستَعلی تقسیم کرده‌اند. ۲ - حکم رعایت کردن صفت استعلاءبه طور کلّی رعایت قواعد تجویدی که دخالتی در صحیح ادا کردن حروف ندارند واجب نیست، حتّی برخی در استحباب آن نیز اشکال کرده‌اند. ۳ - شرطیت استعلاء در تحقق امرآیا در تحققِ امر، استعلاء – یعنی صدور امر از آمر همراه با اظهار برتری - شرط است؟ دیدگاه اصولیان در این باره مختلف است. ۴ - نظر اصولیوناصولیها در این مسئله که آیا در ماده امر به معنای طلب، علو و استعلا معتبر است یا نه، اختلاف دارند: ۱. گروهی، مانند مرحوم « آخوند خراسانی »، وجود علو را به تنهایی شرط می‌دانند، هر چند که شخص عالی در مقام طلب، تواضع نماید؛ ۲. برخی، مانند مرحوم « امام خمینی »، وجود علو و استعلا، هر دو، را شرط می‌دانند؛ ۳. بعضی، وجود استعلا را به تنهایی کافی می‌دانند؛ ۴. برخی دیگر، مانند مرحوم « بروجردی »، وجود هیچ یک را شرط نمی‌دانند؛ ۵. عده‌ای، وجود یکی از آن دو را کافی می‌دانند. [۶]
کفایة الاصول، فاضل لنکرانی، محمد، ج۱، ص۴۰۵.
[۷]
المحصول فی علم اصول الفقه، فخر رازی، محمد بن عمر، ج۲، ص۳۰.
[۱۰]
الاصول، شیرازی، محمد، ج۲، ص۱۰.
۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۸۲، برگرفته از مقاله «استعلا». فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۴۶۴-۴۶۵. |