ادبیات داستانیبه هر اثر ادبی شکوهمندی که در آن عامل تخیل دخیل باشد ادبیات گفته می‌شود. برای ادبیات شاخه‌های مختلفی بیان شده، از قبیل ادبیات داستانی که همۀ انواع آثار روایتی منثور را دربرمی‌گیرد، یعنی هر اثر روایتی منثور خلق شده‌ای که با دنیای واقعی ارتباط معناداری داشته باشد، مثل قصه، رمان و... . ۱ - معنای ادبیاتادبیات دارای دو معنای عام و خاص می‌باشد. ادبیات به معنای عام کلمه، غالباً به هر نوع نوشته‌ای گفته می‌شود: مثل بخش‌نامه‌ها، رساله‌ها، اعلان‌ها، آثار فلسفی، ادبی و...؛ ادبیات به معنای خاص کلمه، به آثاری گفته می‌شود که از روی اراده برای ارائه مقصود معینی به کار رفته و از نظر زیبایی و سبک و شکل با ارزش و معتبر باشد. ۲ - اقسام ادبیات و ادبیات داستانیادبیات به هر اثر ادبی شکوهمندی گفته می‌شود که در آن عامل تخیل دخیل باشد و در ضمن با جهان واقع نیز ارتباط معناداری داشته باشد. ادبیات دربرگیرنده همه انواع آثار خلق شده است؛ چه شعر و چه نثر؛ مثل منظومه‌های حماسی، غنایی، نمایشی، تعلیمی، قصه، رمانس، داستان کوتاه، رمان و.... بنابراین ادبیات داستانی نیز بخشی از ادبیات است که همۀ انواع آثار روایتی منثور را دربرمی‌گیرد، یعنی هر اثر روایتی منثور خلق شده‌ای که با دنیای واقعی ارتباط معناداری داشته باشد، در حوزه ادبیات داستانی قرار می‌گیرد. ادبیات داستانی شامل قصه، رمانس، رمان، داستان کوتاه و آثار وابسته به آن‌هاست. در ذیل به بررسی گونه‌های یاد شده می‌پردازیم: ۲.۱ - قصهمعمولاً به آثاری که در آن‌ها تاکید بر حوادث خارق‌العاده، بیشتر از تحول و تکوین آدم‌ها و شخصیت‌هاست، قصه می‌گویند. در حقیقت حوادث، قصه را بوجود می‌آورند. قصه‌ها اغلب پایانی خوش دارند و در آن‌ها خوبی‌ها بر بر بدی‌ها پیروز می‌شوند. شکل قصه‌های عامیانه اغلب ساده و ابتدایی است و زبان نقلی و روایتی دارد و پر از اصطلاح‌ها و لغت‌ها و ضرب‌المثل‌های عامیانه است و زبان معمول و رایج زمان در آن‌ها به کار گرفته شده است. پس قصه شامل همۀ آثار خلق شده می‌شود که پیش از مشروطیت با عنوان‌های «حکایت»، «افسانه»، «سرگذشت»، «اسطوره» و... در متون ادبی گذشته آمده است. ۲.۱.۱ - تفاوت قصه با داستان و رمانسه خصوصیت بنیادی، قصه را از داستان و رمان جدا می‌کند که عبارتند از: «خرق عادت، پیرنگ ضعیف، و کلی‌گرایی». ۲.۲ - رمانسرمانس قصه خیالی منثور یا منظومی است که به وقایع غیرعادی می‌پردازد و ماجراهای عجیب و عشق بازی‌های اغراق‌آمیز یا اعمال سلحشورانه را به نمایش می‌گذارد. رمانس در قرن ۱۲ در فرانسه رونق گرفت و ابتدا به شکل منظومه بود و بعدها به نثر نیز درآمد. رمانس جهان غیرواقعی و خیال‌پردازانه شوالیه‌گری را به نمایش می‌گذارد و برخلاف حماسه، تنها به جنگ و میدان‌های کارزار اختصاص ندارد. شخصیت‌های رمانس قهرمانان پاک‌نژادی بودند که به ماجراهای عاشقانه اغراق‌آمیز و اعمال سلحشورانه دل بسته بودند و در راه رسیدن به معشوق با جادوگران و دیوها می‌جنگیدند. رمانس‌ها به ندرت دارای محتوای اخلاقی و تعلیمی هستند. ۲.۳ - رمانرمان انعکاس دهنده واقعیات زندگی است. و معروف‌ترین شکل تبلور یافته ادبی روزگار ماست. رمان استوار بر گزارشی واقع‌گرایانه از رویدادها و امور است. رمان ممکن است بر اساس داستان‌ها و افسانه‌های عامیانه یا رویدادهای واقعی و گزارش شده در مطبوعات نوشته شود، ولی یک داستان، وقتی رمان است که روایتی نو از امور به‌دست دهد. ۲.۳.۱ - پیدایش رمانهر رمان شرح و نقلی است از زندگی و متضمن کشمکش، شخصیت‌ها، عمل، صحنه‌ها، پیرنگ و درونمایه است. رمان با «دن کیشوت» اثر سروانتس (نویسنده و شاعر اسپانیایی) در خلال سال‌های ۱۶۰۵ تا ۱۶۱۵ تولد یافت و با رمان «شاهزاده خانم کلو» نوشته مادام دولافایت بنیادش ریخته شد. ۲.۴ - داستان کوتاهداستان کوتاه به شکل و الگوی امروزی در قرن نوزدهم ظهور کرد. با گذشته زمان، داستان کوتاه تنوع و تکامل بسیاری یافت و انواع گوناگونی از آن بوجود آمد. داستان کوتاه را به مفهوم عام آن می‌توان چنین تعریف کرد: «روایتی است منثور از بازآفرینی وقایعی درباره اشخاص به گونه‌ای که موجد انتظار (تعلیق) و صمیمیت باشد. عموماً داستان دربرگیرنده نمایش تلاش و کشمکشی است میان دو نیروی متضاد و یک هدف. رابرت اسکولز در کتاب «عناصر داستان» می‌نویسد: «شکی نیست که داستان چیزی کاملاً متفاوت با اسناد تاریخی با داده‌های صرف است. داستان فقط ساخته نمی‌شود، (بلکه) بر ساخته می‌شود؛ یعنی محصول غیرمتعارف و غیرواقعی قوۀ تخیل انسان است.» ۲.۴.۱ - مشخصات داستان کوتاه۱- طرح منظم و مشخصی دارد؛ ۲- یک شخصیت اصلی دارد که در یک واقعه اصلی ارائه می‌شود؛ ۳- به صورت کلی همه اجزای آن با هم پیوند متقابل دارند؛ ۴- تاثیر واحدی را القا می‌کند؛ ۵- کوتاه است. ۲.۴.۲ - انواع داستان کوتاهانواع مهم داستان‌های کوتاه را می‌توان به اختصار چنین توصیف کرد: ۱- داستان‌هایی که برشی از زندگی است و نقش حادثه در آن به کمترین حد ممکن می‌رسد، ۲- داستان‌های نمادین و تمثیلی، ۳- داستان‌هایی که ضبط ساده‌ای است از روایتی گفتارگونه و در طی داستان خصوصیت‌های اخلاقی و روانی شخصیت یا شخصیت‌ها تصویر می‌شود، ۴- داستان‌هایی که از عمل داستانی تشکیل شده و در پی ظاهر آن مفهوم جنبی دیگری نهفته باشد و.... [۱]
یونسی، ابراهیم، هنر داستان نویسی، تهران، نشر نگاه، ۱۳۶۹، ص۹.
[۲]
میر صادقی، جمال، عناصر داستان، تهران، نشر سخن، ۱۳۷۶، ص۲۸
[۳]
میرصادقی، جمال، داستان و ادبیات، تهران، نشر آیه مهر، ۱۳۸۳، ص۱۴۸تا ۱۵۱.
[۴]
محمودیان، محمد، نظریه رمان و ویژگی‌های رمان، تهران، نشر فروزان، ۱۳۸۲، صص ۳۹ و ۴۰.
[۵]
ستور، مصطفی، مبانی داستان کوتاه، تهران، نشر مرکز، ۱۳۷۹، ص۷.
[۶]
اسکولز، رابرت، عناصر داستان، فرزانه طاهری (مترجم)، تهران، نشر مرکز، ۱۳۷۷.
۳ - پانویس
۴ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ادبیات داستانی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۲۴. |