اجوبه المسایل النصریه (کتاب)«اجوبة المسائل النصیریة»، مجموعه‌ای است از مکاتبات خواجه نصیر الدین طوسی با علمای زمان خویش. بیشتر رساله‌های این مجموعه، به زبان عربی و اندکی از آنها به زبان فارسی است و موضوع آنها مسائل فلسفی (به معنای اعم) و منطقی و موعظه و... است. ۱ - ساختار کتابکتاب، مشتمل بر بیست رساله است. ۲ - گزارش محتوا۲.۱ - محتوای رساله اول تا پنجمرساله اول، به نام «اجوبة المسائل الرومیة» است و حاوی بیست و دو سؤال از طرف شرف الدین محمد بن محمود رازی و پاسخ‌های خواجه می‌باشد. این پرسش‌ها و پاسخ‌ها، در زمینه مسائل فلسفی (به معنای اعم) است. نمونه‌ای از آنها، چنین است: پرسش: اثر علت، در وجود معلول است یا در ماهیت آن؟ پاسخ: اثر علت، عبارت است از خود معلول، آن گاه این عقل ماست که معلول را به وجود و ماهیت تحلیل می‌کند و الا در خارج، دو چیز جدا از هم نداریم تا سؤال مزبور را به دنبال آورد. رساله دوم، به نام «اجوبة مسائل فخر الدین ابو منصور کازرونی» است با یک سؤال چند شاخه‌ای (که حاصلش بیان ضرورت مرگ در اشخاص انسانی است) و پاسخ خواجه به آن. [۱]
اجوبه المسایل النصیریه،طوسی،نص،ص۷.
رساله سوم به نام «اجوبة مسائل نور الدین علی الشیعی» است با شش سؤال و جواب که نمونه‌ای از آنها چنین است: سؤال: تفاوت بین صورت و صیغه چیست؟ جواب: شکلی که کلمه، با توجه به ترتیب حروف و حرکات، به خود گرفته و قیافه‌ای که کلام با نظر به ترتیب کلمات پیدا کرده، صورت آن کلمه یا کلام خوانده می‌شود؛ حال اگر متکلم به آن زبان، نظایر آن شکل و قیافه را در غیر آن ترکیب، ذکر کند یا آن شکل و قیافه را به گونه‌ای قانون مند به شکل و قیافه‌ای دیگر تبدیل نماید، تا دلالت بر معنای مورد نظرش کند، به این اعتبار، شکل و قیافه مزبور را صیغه می‌خوانند. رساله چهارم، به نام «اجوبة مسائل بهاء الدین المیاوی» است در زمینه خیریت وجود و عدمی بودن شر و باطل الذت بودن عدم، آن گاه چگونگی جمع این معنا با قول برخی از بزرگان که نبودن خویش یا دیگری را خیر خوانده‌اند. ۲.۲ - محتوای رساله پنجم تا سیزدهمرساله پنجم، به نام «اجوبة مسائل عز الدین ابو الرضا سعد بن منصور بن کمونة البغدادی» است با هفت سؤال و جواب. رساله ششم، به نام «اجوبة مسائل محمد بن حسین الموسوی» است. رساله هفتم، به نام «اجوبة مسائل فخر الدین محمد بن عبدالله بیاری قاضی الهراة» است با دو سؤال و جواب در زمینه چگونگی صدور موجودات از خدای یگانه و چگونگی علم وی به جزییات. رساله هشتم، به نام «اجوبة مسائل السید رکن الدین الاسترابادی» است با بیست سؤال و جواب در باره پاره‌ای از مسائل منطقی و فلسفی. رساله نهم، به نام «اجوبة مسائل علی بن سلیمان البحرانی» است و حاوی مسائل فراوانی در باره علم می‌باشد. رساله دهم، به نام «مباحثات بین الطوسی و الکاتبی» است. این رساله، خود، حاوی شش رساله است که بین خواجه و کاتبی در زمینه اثبات واجب الوجود، رد و بدل شده است. در رساله پنجم، کاتبی، اعتراف به حق نموده و در رساله ششم، خواجه، از وی تقدیر و تشکر کرده است. رساله یازدهم، به نام «اجوبة المسائل الطبیة» است با ده سؤال و جواب. رساله دوازدهم، به نام «اجوبة مسائل صدر الدین القونوی» است که خود، حاوی سه رساله می‌باشد. ۲.۳ - محتوای رساله سیزدهمرساله سیزدهم، به نام «مسائل نصیر الدین الطوسی عن شمس الدین الخسروشاهی» است. در این رساله، خواجه، سه سؤال فلسفی را از عالم بزرگ زمان خود، شمس الدین خسروشاهی می‌پرسد که برخی از آنها چنین است: ۱- حکما گفته‌اند: آنچه برای امکان وجود و عدمش حاملی نیست، محال است که پس از نیستی، موجود گردد و یا پس از موجود شدن، معدوم گردد و از طرفی گفته‌اند: نفس انسان، حادث است، ولی فنای آن محال است؛ اکنون سؤال می‌شود: اگر حامل امکان وجود آن، بدن است، چه مانعی دارد که حامل امکان عدم آن نیز بدن باشد... ۲- اگر سبب صدور کثیر از علت واحده، کثرتی است که در ذات معلول اول است، اکنون سؤال می‌شود که این کثرت، از کجا حاصل شده است؟ اگر از علت نخست صادر شده، از دو حالت بیرون نیست: الف: با هم صادر شده‌اند و لازمه آن این است که صدور کثیر از مبدا نخست، به واسطه کثرت در معلول نخست، نباشد؛ به عبارت دیگر از واحد، بی واسطه صادر شده باشد. ب: به ترتیب صادر شده‌اند، در این صورت معلول اول، معلول اول نخواهد بود و اگر کثرت مزبور، از علت نخست، صادر نشده است، پس جایز است که کثرتی بدون استناد به علت نخستین تحقق یابد و همه فروع یاد شده باطل است. [۲]
اجوبه المسایل النصیریه،طوسی،نص،ص۲۶۵.
۲.۴ - محتوای رساله چهاردهم تا آخررساله چهاردهم، به نام «اجوبة مسائل جمال الدین البحرینی» است. رساله پانزدهم، به نام «رسالة عز الدین الحسن المراغی الی نصیر الدین الطوسی» است. رساله شانزدهم، به نام «رساله خواجه طوسی به عین الزمان جیلی» است با طرح سه سؤال از طرف خواجه. رساله هفدهم، به نام «رساله خواجه نصیر الدین محمد طوسی به اثیر الدین ابهری» است. این رساله، حاوی سه سؤال از طرف خواجه و به زبان فارسی است. رساله هجدهم، به نام «جواب رسالة قاضی البحرین» است. رساله نوزدهم، به نام «رساله خواجه نصیر الدین الطوسی به خواجه رجاء بزلق» است. این رساله، به زبان فارسی است. رساله بیستم، به نام «اجوبة مسائل شمس الدین محمد کیشی» است با سه سؤال و جواب، به زبان فارسی. ۳ - پانویس
۴ - منبعنرم افزار خواجه نصیرالدین طوسی،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |