ابومخنف (دائرة‌المعارف‌مؤلفان‌اسلامی)ابومخنف لوط بن یحیی بن سعید ازدی (م پیش از ۱۷۰ق)، از محدثان معروف عصر اموی، اصحاب و شاگردان امام صادق (علیه‌السّلام) و از مورخان به‌نام کوفه در قرن دوم هجری قمری بود. ۱ - معرفی اجمالیابومخنف لوط بن یحیی بن سعید بن مخنف بن سالم بن حارث ازدی عامری، اهل کوفه و از قبیله ازد بود. [۱]
سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۲، ق۱، ص۱۲۷.
از اصحاب و شاگردان امام صادق (علیه‌السّلام) به‌شمار می‌رفت و از آن حضرت روایت کرده است. شیخ طوسی به نقل از کشّی، او را جزو اصحاب امام علی (علیه‌السّلام) آورده و می‌گوید که چنین نیست، بلکه پدرش یحیی صحابی آن حضرت بوده است. شیخ همچنین نام ابومخنف را جزو صحابه امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) ذکر می‌کند. احتمال می‌رود که نام ابومخنف با نام جدش، مخنف بن سلیم خلط شده باشد، چرا که مخنف از صحابه امام علی (علیه‌السّلام) بود و دیگر اینکه نجاشی قبول ندارد وی از امام باقر (علیه‌السّلام) هم روایتی نقل کرده باشد و این‌مطلب را صحیح نمی‌داند. ۲ - راویانابومخنف از راویانی چون جابر بن یزید جعفی، مالک بن اعین جهنی، ابوخالد کابلی و ابوجارود و از مورخانی مانند ابن اسحاق، سیف بن عمر تمیمی، شرقی بن قطامی و کلبی روایت کرده و از مهم‌ترین راویان وی می‌توان به هشام کلبی، نصر بن مزاحم و مدائنی اشاره کرد. ۳ - مذهبدر مورد مذهب ابومخنف برخی بر این عقیده‌اند که او شیعه افراطی بوده و از این‌رو، وی را ضعیف دانسته‌اند، اما محقق کتاب وقعة الطف معتقد است که ابومخنف امامی مذهب نبود، بلکه همانند دیگر کوفیان تشیعِ او صرف محبت اهل‌بیت بوده به خصوص که رجال عامه او را رافضی خطاب نکرده‌اند. در مقابل، برخی دیگر بر تشیع وی تصریح کرده‌اند. ابومخنف از محدثان معروف عصر اموی و از مورخان بنام کوفه به شمار می‌رفت و در آنچه روایت می‌کرد، مورد اعتماد بود. ۴ - وفاتدرگذشت وی را برخی در سال ۱۵۷ق ذکر کرده‌اند، اما یعقوبی ابومخنف را از فقهای زمان مهدی عباسی (خلافت ۱۵۸-۱۶۹ق) دانسته است، از این‌رو در بعضی منابع تاریخ وفات او پیش از سال ۱۷۰ق آمده است. ۵ - تالیفاتآثار او عبارت‌اند از: الرده، فتوح الشام، فتوح العراق، الجمل، الصفین، اهل نهروان و خوارج، الغارات الخریت بن راشد و بنی ناجیه مقتل علی (علیه‌السّلام)، مقتل حجر بن عدی، مقتل محمد بن ابی بکر و اشتر و محمد بن ابی حذیفه، الشوری، مقتل عثمان، المستورد بن علّفه مقتل الحسین (علیه‌السّلام) وفاة معاویه و ولایة ابنه یزید و وقعة الحرّه حصار ابن زبیر المختار بن ابی عبید سلیمان بن صرد عین الوردة مرج راهط بیعة مروان و مقتل ضحاک بن قیس مصعب و ولایته العراق مقتل عبدالله بن زبیر مقتل سعید بن عاص حدیث یا حمیرا مقتل ابن اشعث بلال خارجی نجدة ابی فدیک حدیث الازارقه حدیث روشنقباد شبیب الحروری و صالح بن مسرح المطرف بن المغیره دیر الجماجم و خلع عبدالرحمان بن اشعث یزید بن المهلّب و مقتله بالعقر خالد بن عبدالله القسری و یوسف بن عمر و موت هشام و ولایة الولید بن یزید زید بن علی (علیه‌السّلام) یحیی بن زید الضحاک الخارجی المغازی السقیفه فتوح الاسلام فتوح خراسان الحکمین قتل الحسن (علیه‌السّلام) اخبار زیاد اخبار الحجاج اخبار ابن الحنفیه اخبار آل مخنف بن سلیم اخبار الحریث بن الاسدی الناجی و خروجه و خطبة الزهرا که مقصود از آن خطبه‌ای از امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) با نام الزهراء است. [۲۳]
بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، ج۷، ص۲۵۲.
۶ - پانویس۷ - منبع• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۳۵، برگرفته از مقاله «لوط ازدی». رده‌های این صفحه : اصحاب امام صادق | درگذشتگان سال 157 (قمری) | درگذشتگان سال 170 (قمری) | راویان از امام صادق | راویان موثق شیعه قرن 2 (قمری) | شخصیت‌های قرن 2 (قمری) | مؤلفان شیعه قرن 2 (قمری) | مورخان قرن 2 (قمری)
|