ابوالمعالی خیرالدین بن رحمت‌الله لاهوریابوالْمَعالی لاهوری، خیرالدین بن رحمت‌الله (۹۶۰ـ۱۰۲۴ق/۱۵۵۳ـ۱۶۱۵م)، عارف طریقه قادریه و مؤلف آثار فارسی در هند و پاکستان است. ۱ - معرفی ابو المعالی لاهورینیاکان او که از سادات کرمان بودند، در اوایل قرن ۱۰ق/۱۶م، به پنجاب رفتند و در آن‌جا ساکن شدند. [۱]
غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۱۴۹، لکهنو، ۱۸۷۳م.
[۲]
احمد ظهورالدین، پاکستان میر فارسی ادب، ج۱، ص۲۴ـ۲۵، لاهور، ۱۹۷۴م.
ابوالمعالی در شیرگره (پنجاب) زاده شد. [۳]
احمد ظهورالدین، پاکستان میر فارسی ادب، ج۱، ص۲۴، لاهور، ۱۹۷۴م.
عموی او شیخ داوود کرمانی از عارفان نامدار طریقه قادریه بود. [۴]
عبدالقادر بدوانی ،منتخب التواریخ ، ج۳، ص۲۸ ،به کوشش مولوی احمد علی،کلکته،۱۸۶۹م
ابوالمعالی داماد و مرید شیخ داوود بود و پس از وفات وی جانشین او شد. [۵]
عبدالقادر بدوانی، منتخب التواریخ، به کوشش مولوی احمد علی، کلکته، ۱۸۶۹م.
[۶]
محمد صادق کشمیری همدانی، طبقات شاهجهانی، ج۱، ص۲۷، به کوشش محمد اسلم خان، دهلی، ۱۹۹۳م.
در ۱۰۱۱ق که ابوالمعالی به لاهور رفت، شمار بسیاری به حلقه مریدان او درآمدند. [۷]
غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۱۴۹، لکهنو، ۱۸۷۳م.
[۸]
احمد ظهورالدین، پاکستان میر فارسی ادب، ج۱، ص۲۶، لاهور، ۱۹۷۴م.
دانشمندان و بزرگانی همچون عبدالحق محدث دهلوی ، عبدالقادر بداونی و ملک‌الشعراء فیضی ، ابوالمعالی را بزرگ و محترم می‌داشتند و میان او و آنان مکاتبات دوستانه برقرار بود [۹]
عبدالقادر بدوانی، منتخب التواریخ، ج۳ ص۱۰۴ـ۱۰۵، به کوشش مولوی احمد علی، کلکته، ۱۸۶۹م.
[۱۰]
احمد ظهورالدین، پاکستان میر فارسی ادب، ج۱، ص۲۸، لاهور، ۱۹۷۴م.
[۱۱]
احمد ظهورالدین، پاکستان میر فارسی ادب، ج۱، ص۳۴ـ۳۵، لاهور، ۱۹۷۴م.
عبدالحق دهلوی برای دیدار او از دهلی به لاهور شتافت و به اشاره همو شرح مشکوة المصابیح را به پایان برد. [۱۲]
عبدالخلق دهلوی، المکاتیب و الرسائل الی ارباب الکمال و الفضائل، ج۱، ص۳۸۱، دهلی، ۱۳۳۲ق.
ابوالمعالی در ۱۰۲۴ق در لاهور وفات یافت. [۱۳]
احمد ظهورالدین، پاکستان میر فارسی ادب، ج۱، ص۲۶، لاهور، ۱۹۷۴م.
[۱۴]
غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۱۵۰، لکهنو، ۱۸۷۳م.
[۱۵]
محمد صادق کشمیری همدانی، طبقات شاهجهانی، ج۱، ص۲۸، به کوشش محمد اسلم خان، دهلی، ۱۹۹۳م.
آرامگاه او در لاهور زیارتگاه مردم است. [۱۶]
غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱ ص۱۴۹، لکهنو، ۱۸۷۳م.
۱.۱ - آثار۱. تحفة القادریة، در مناقب و کرامات شیخ عبدالقادر گیلانی ، در ۱۳۱۰ق در سیالکوت (پاکستان) به چاپ رسیده و به اردو نیز ترجمه و طبع شده است. مؤلف، گزیده‌ای نیز از آن به نام فواید غریب فراهم کرده بود. [۱۷]
اختر راهی، ترجمه‌های متون به زبانهای پاکستانی، ج۱، ص۲۰۶، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش.
[۱۸]
منزوی، خطی مشترک، ج۱۱، ص۸۸۶-۸۸۷.
۲. حلیة سیدعالم - صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم- که غلام سرور از آن به عنوان یکی از آثار عمده ابوالمعالی نام برده است. [۱۹]
منزوی، خطی مشترک، ج۱۱، ص۸۸۶-۸۸۷.
۳. زعفران زار، مجموعه‌ای است در ۴ «چمن»، در نقل روایات مربوط به اخلاق و اقوال و مطایبات رسول اکرم - صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم-. ترجمه اردوی آن در لاهور چاپ شده است. ۴. شوقیه، در بیان کیفیت مناجات و احوالِ شوق و بی‌قراری صوفیانه، نسخه‌های خطی آن در گنجینه شیرانی، دانشگاه پنجاب لاهور و دیوان هند لندن موجود است [۲۰]
محمد بشیر حسین ،فهرست مخطوطات شیرانی ، ج، ۲ ص۲۳۵ ،لاهور،۱۹۶۹م
[۲۱]
احمد ظهورالدین، پاکستان میر فارسی ادب، ج۱، ص۳۹-۴۰، لاهور، ۱۹۷۴م.
[۲۲]
منزوی، خطی مشترک، ج۳، ص۱۶۷۲-۱۶۷۳.
۵. گلدسته باغ ارم، در نصایح و نکاتی از رسول اکرم- صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم-و اولیاءالله و حکما، در ۴ «طراز». ترجمه اردوی آن در لاهور چاپ شده است. ۶. مونس جان، مجموعه رسایل و حکایات و لطیفه‌های پندآمیز و شرح حال برخی از شعرای پارسی‌گوی. ترجمه اردوی آن نیز در لاهور چاپ شده است. ۷. هشت محفل، ملفوظات ابوالمعالی است در نصایح و ارشادات سلوک که پسر او سیدمحمد‌باقر گردآورده است. متن این کتاب با ترجمه اردو به کوشش ظهورالدین احمد، در ۱۴۰۰ق در لاهور چاپ شده است. ۱.۲ - شعرابوالمعالی شعر نیز می‌سروده و در شاعری «غربتی» تخلّص داشته است. نسخه‌هایی از دیوان او در گنجینه آذر دانشگاه پنجاب لاهور موجود است. [۲۳]
خضر عباسی نوشاهی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانه دانشگاه پنجاب لاهور، ج۱، ص۳۳۶، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش.
[۲۴]
احمد ظهورالدین، پاکستان میر فارسی ادب، ج۱، ص۴۹-۵۵، لاهور، ۱۹۷۴م.
۲ - فهرست منابع(۱) اختر راهی، ترجمه‌های متون به زبانهای پاکستانی، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش. (۲) عبدالقادر بدوانی، منتخب التواریخ، به کوشش مولوی احمد علی، کلکته، ۱۸۶۹م. (۳) محمد بشیر حسین، فهرست مخطوطات شیرانی، لاهور، ۱۹۶۹م. (۴) عبدالخلق دهلوی، المکاتیب و الرسائل الی ارباب الکمال و الفضائل، دهلی، ۱۳۳۲ق. (۵) احمد ظهورالدین، پاکستان میر فارسی ادب، لاهور، ۱۹۷۴م. (۶) خضر عباسی نوشاهی، فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانه دانشگاه پنجاب لاهور، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش. (۷) غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، لکهنو، ۱۸۷۳م. (۸) محمد صادق کشمیری همدانی، طبقات شاهجهانی، به کوشش محمد اسلم خان، دهلی، ۱۹۹۳م. (۹) منزوی، خطی مشترک. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۲۵۶۰. |