ابن‌وردان ابوالحارث عیسی حذاء مدنیاِبْنِ وَرْدان، ابوالحارث عیسی حَذّاءِ مدنی (د ح۱۶۰ق/ ۷۷۷م)، یکی از دو راوی اصلی قرائت ابوجعفر یزید بن قعقاع از قرّاءِ دهگانه است. ۱ - زندگیزندگی وی در پرده‌ای از ابهام قرار دارد و جز اطلاعاتی چون تاریخ تقریبی وفات که ذهبی و ابن جزری تخمین زده‌اند و نام چند تن از استادان و شاگردان او که از اسانید قرائات استخراج شده، چیزی دربارۀ او دانسته نیست. [۱]
محمد بن احمد ذهبی، معرفه القراء الکبار، ج۱، ص۹۲، به کوشش محمد سیدجاد الحق، قاهره، ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م.
[۲]
محمد بن محمد ابن جزری، تحبیر التیسیر، ج۱، ص۱۷، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[۳]
محمد بن محمد ابن جزری، غایه النهایه، ج۱، ص۶۱۶، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
۲ - مشایخ قرائتوی قرائت را نزد ابوجعفر یزیدبن قعقاع (د ۱۳۰ق/ ۷۴۸م) و شیبه بن نصاح (د ۱۳۰ق) دیگر قاری متقدم مدینه فرا گرفت. گویا بعد‌ها با این‌که سن وی اقتضا نمی‌کرد، قرآن را بر نافع (د ۱۶۹ق/ ۷۸۵م) نیز عرض کرده است. [۴]
محمد بن احمد ذهبی، معرفه القراء الکبار، ج۱، ص۹۲، به کوشش محمد سیدجاد الحق، قاهره، ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م.
[۵]
محمد بن محمد ابن جزری، غایه النهایه، ج۱، ص۶۱۶، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
۳ - راویان قرائتدر میان روایت‌کنندگان از وی نیز قالون مدنی، اسماعیل بن جعفر مدنی و محمدبن عمر واقدی را می‌شناسیم. [۶]
محمد بن احمد ذهبی، معرفه القراء الکبار، ج۱، ص۹۲، به کوشش محمد سیدجاد الحق، قاهره، ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م.
[۷]
محمد بن محمد ابن جزری، غایه النهایه، ج۱، ص۶۱۶، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
۴ - آثارروایت قالون را در قدیم‌ترین آثار تألیف شده در قرائات دهگانه چون المبسوط [۸]
ابن مهران احمد بن حسین، ابن مهران المبسوط، ص۸-۹، به کوشش سبیع حمزه حاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶م.
و آثار سدۀ ۵ق ۱۱م نظیر الروضۀ ابوعلی مالکی، التذکار ابن شیطا، الکامل هذلی، الایضاح اندرابی و المستنیر ابن سوار و نوشته‌های دوره‌های بعد می‌توان ملاحظه کرد، [۹]
احمد بن ابی عمر اندرابی، قراءات القراءِ المعروفین، ج۱، ص۴۱-۴۳، به کوشش احمد نصیف جنابی، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶م.
[۱۰]
محمد بن محمد ابن جزری، النشر فی القراءات العشر، ج۱، ص۱۷۴-۱۷۶، به کوشش علی محمد ضبّاع، قاهره، چاپخانۀ مصطفی محمد.
اما روایت اسماعیل گرچه مدت‌ها پیش از تألیف آثار مذکور در کتاب ابوعبید قاسم بن سلام (د ۲۲۴ق) مورد توجه قرار گرفته بود، [۱۱]
احمد بن ابی عمر اندرابی، قراءات القراءِ المعروفین، ج۱، ص۴۳-۴۴، به کوشش احمد نصیف جنابی، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶م.
ولی در سده‌های بعد تحت‌الشعاع روایت قالون قرار گرفته و جز در معدودی اسانید دیده نمی‌شود. [۱۲]
احمد بن ابی عمر اندرابی، قراءات القراءِ المعروفین، ج۱، ص۴۴-۴۵، به کوشش احمد نصیف جنابی، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶م.
[۱۳]
محمد بن محمد ابن جزری، غایه النهایه، ج۲، ص۲۱۹، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
۵ - در قیاس با ابن جماربه هر روی در قیاس بین ابن وردان و ابن جمّاز راوی دیگر ابوجعفر، باید دانست، به رغم آن‌که ابن جماز در عالم قرائت و حتی حدیث معروف‌تر است، روایت ابن وردان به گونۀ قابل ملاحظه‌ای بیش از روایت او مورد توجه قرار گرفته است، چنانکه به عنوان نمونه ابن جزری در النشر [۱۴]
محمد بن محمد ابن جزری، النشر فی القراءات العشر، ج۱، ص۱۷۴-۱۷۸، به کوشش علی محمد ضبّاع، قاهره، چاپخانۀ مصطفی محمد.
در برابر ۴۰ طریق که برای ابن وردان به دست می‌دهد، تنها ۱۲ طریق برای ابن جماز گرد آورده است. ۶ - فهرست منابع(۱) محمد بن محمد ابن جزری، تحبیر التیسیر، بیروت، دارالکتب العلمیه. (۲) محمد بن محمد ابن جزری، غایه النهایه، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م. (۳) محمد بن محمد ابن جزری، النشر فی القراءات العشر، به کوشش علی محمد ضبّاع، قاهره، چاپخانۀ مصطفی محمد. (۴) احمد بن حسین، ابن مهران المبسوط، به کوشش سبیع حمزه حاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶م. (۶) احمد بن ابی عمر اندرابی، قراءات القراءِ المعروفین، به کوشش احمد نصیف جنابی، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶م. (۷) محمد بن احمد ذهبی، معرفه القراء الکبار، به کوشش محمد سیدجاد الحق، قاهره، ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌وردان»، ج۵، ص۱۸۸۱. |