احمد بن فضلان بن عباساحمد بن فضلان بن عباس بن راشد بن حماد از فرستادگان خلیفه عباسی به سرزمین اسلاوها است. ۱ - معرفی اجمالیاحمد بن فضلان بن عباس بن راشد بن حماد که در نیمه دوم سده ۳ و نیمه اول سده ۴ ق/ ۹ و ۱۰ م می‌زیسته است. در مورد نام او آشفتگی‌هایی وجود دارد: یاقوت آن را احمد نوشته ولی در نسخه خطی کتاب ابن فضلان نام او به دو گونه احمد و محمد آمده است. اما نام احمد ظاهرا ناشی از خطای کاتب است. ابن فضلان از موالی محمد بن سلیمان المنفق الکاتب، فاتح مصر بوده است که در سال ۳۰۴ ق/ ۹۱۶ م پای قلعه ری در پیکار با احمد بن علی برادر محمد بن علی صعلوک به قتل رسید. تاکنون محل تولد و نسبت قومی ابن فضلان مشخص نشده است. تنها نکته‌ای که قابل توجه به نظر می‌رسد، گفته شاه صقالبه است که خطاب به ابن فضلان گفت: «من این اشخاص را نمی‌شناسم و تنها تو را می‌شناسم، زیرا اینان مردمی غیر عربند.» معلوم نیست پادشاه صقالبه از عرب یا عربی زبان بودن ابن فضلان آگاهی داشته، یا اینکه بر سبیل نا آگاهی، او را عرب خوانده است. ۲ - سفر ابن فضلانابن فضلان از زمره جهانگردان نبود، تنها حادثه‌ای سبب شد که در معیت تنی چند از فرستادگان مقتدر خلیفه عباسی به سرزمین اسلاوها در کرانه رود ولگا سفر کند. در بهار ۳۰۹ ق/ ۹۲۱ م شاه صقالبه نامه‌ای توسط عبدالله بن باشتو الخزری برای مقتدر فرستاد و از وی خواست تا او را با شرایع اسلامی آشنا سازد، مسجدی بنا کند، منبری نصب کند و دژی استوار پدید آورد. مقتدر خلیفه عباسی پس از درخواست شاه بلغار، هیاتی به آن دیار اعزام داشت که احمد بن فضلان یکی از اعضای این هیئت بود و وی در هیئت فرستادگان خلیفه مقام و مرتبتی روحانی داشت. گرچه وظیفه ابن فضلان در سرزمین‌های شمال تبلیغ اسلام بود، با این وصف به مسائل سیاسی هم بی توجه نبود. ۳ - عناوین مرتبطرحلة ابن فضلان (کتاب) ۴ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |