ابراهیم بن عمر جعبریجَعبَری، برهان‌الدین ابراهیم‌بن عمر، عالم قرائت و دانشمند ذوفنون شافعی مذهب در قرن هفتم و هشتم بود. ۱ - معرفی جعبریوی در حدود سال ۶۴۰، در قلعه جَعْبَر به دنیا آمد. [۱]
عبدالرحیم‌بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیة، ج ۱، ص ۱۸۶، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۲]
ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، ج ۱، ص ۲۱، چاپ برگشترسر، قاهره.
کنیه‌اش را ابومحمد [۳]
ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، ج ۱، ص ۲۱، چاپ برگشترسر، قاهره.
[۴]
اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۱۴، در حاجی‌خلیفه، ج ۵.
و ابواسحاق [۵]
اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصر فی أخبار البشر، ج ۴، ص ۱۲۵، چاپ محمد زینهم محمد عزب و یحیی سید حسین، قاهره ۱۹۹۹.
[۶]
محمدبن جابر وادی‌آشی، برنامج الوادی آشی، ج۱، ص ۴۷، چاپ محمد محفوظ، بیروت ۱۹۸۲.
[۷]
عبدالرحیم‌بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیة، ج ۱، ص ۱۸۶، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۸]
ابن‌قاضی شهبه، طبقات الشافعیة، ج ۲، ص ۳۱۸، چاپ حافظ عبدالعلیم‌خان، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰/ ۱۹۷۸ـ۱۹۸۰.
[۹]
مجیرالدین عبدالرحمان‌بن محمد حنبلی، الانس‌الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، ج ۲، ص ۱۵۳، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم ۱۳۶۸ ش.
ذکر کرده‌اند.بروکلمان، به اشتباه، کنیه‌اش را ابوالعباس ذکر کرده است. جعبری به ابن‌سراج، [۱۰]
ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج ۱، ص ۵۱، چاپ محمد سید جاد الحق، قاهره ۱۳۸۵/۱۹۶۶.
شیخ‌الخلیل [۱۱]
ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج ۱، ص ۵۱، چاپ محمد سید جاد الحق، قاهره ۱۳۸۵/۱۹۶۶.
[۱۲]
مجیرالدین عبدالرحمان‌بن محمد حنبلی، الانس‌الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، ج ۲، ص ۱۵۳، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم ۱۳۶۸ ش.
و شیخ‌القرّاء [۱۳]
ابن‌وردی، تاریخ ابن‌وردی، ج ۲، ص ۴۲۹، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
نیز مشهور بوده و به گفته ابن‌حجر عسقلانی ، [۱۴]
ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج ۱، ص ۵۱، چاپ محمد سید جاد الحق، قاهره ۱۳۸۵/۱۹۶۶.
لقب او در بغداد تقی‌الدین و در جاهای دیگر برهان‌الدین بوده است.او در حدود نُه سالگی، [۱۵]
محمدبن جابر وادی‌آشی، برنامج الوادی آشی، ج۱، ص ۴۷، چاپ محمد محفوظ، بیروت ۱۹۸۲.
به استماع حدیث پرداخت و اجازه روایت گرفت. [۱۶]
ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج ۱، ص ۵۱، چاپ محمد سید جاد الحق، قاهره ۱۳۸۵/۱۹۶۶.
۱.۱ - سفر به بغدادجعبری بعد از سال ۶۶۰ به بغداد سفر کرد [۱۷]
ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج ۱، ص ۵۱، چاپ محمد سید جاد الحق، قاهره ۱۳۸۵/۱۹۶۶.
و در آن‌جا قرائتهای هفت‌گانه را از محضر ابوالحسن وجوهی (متوفی ۶۷۲) و قرائتهای ده‌گانه را از محضر م نتجب تکریتی (متوفی ۶۸۸) فراگرفت. [۱۸]
ابن تغری بردی، المنهل‌الصافی، ج ۱، ص ۱۳۲، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۸۴.
[۱۹]
صفدی، ج ۶، ص ۷۳.
او همچنین کتاب التعجیز فی مختصرالوجیز من فقه‌الشافعی را نزد مؤلف آن، تاج‌الدین‌بن یونس ، [۲۰]
ابن‌وردی، تاریخ ابن‌وردی، ج ۲، ص ۴۲۹، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
[۲۱]
ابن‌شاکر کتبی، فوات‌الوفیات، ج ۱، ص ۳۹، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
[۲۲]
صفدی، ج ۶، ص ۷۳ـ۷۴.
[۲۳]
ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج ۱، ص ۵۱، چاپ محمد سید جاد الحق، قاهره ۱۳۸۵/۱۹۶۶.
در موصل [۲۴]
اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصر فی أخبار البشر، ج ۴، ص ۱۲۵، چاپ محمد زینهم محمد عزب و یحیی سید حسین، قاهره ۱۹۹۹.
خواند و فقه را از وی آموخت. [۲۵]
ابن‌قاضی شهبه، طبقات الشافعیة، ج ۲، ص ۳۱۹، چاپ حافظ عبدالعلیم‌خان، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰/ ۱۹۷۸ـ۱۹۸۰.
۱.۲ - اقامت در شهر الخلیلجعبری ، سپس حدود چهل سال در شهر الخلیل اقامت گزید [۲۶]
ابن‌وردی، تاریخ ابن‌وردی، ج ۲، ص ۴۲۹، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
[۲۷]
ابن‌قاضی شهبه، طبقات الشافعیة، ج ۲، ص ۳۱۹، چاپ حافظ عبدالعلیم‌خان، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰/ ۱۹۷۸ـ۱۹۸۰.
و تا پایان عمر، شیخ این شهر بود. [۲۸]
ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج ۱، ص ۵۱، چاپ محمد سید جاد الحق، قاهره ۱۳۸۵/۱۹۶۶.
[۲۹]
مجیرالدین عبدالرحمان‌بن محمد حنبلی، الانس‌الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، ج ۲، ص ۱۵۴، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم ۱۳۶۸ ش.
۱.۳ - دیگر استادانبرخی دیگر از استادان وی عبارت بودند از: جمال‌الدین محمدبن سالم‌منبجی ، ابراهیم‌بن خلیل ، کمال‌بن وضاح ، عمادبن اشرف علوی و عبدالرحیم‌بن زجاج . [۳۰]
ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج ۱، ص ۵۱، چاپ محمد سید جاد الحق، قاهره ۱۳۸۵/۱۹۶۶.
[۳۱]
محمدبن جابر وادی‌آشی، برنامج الوادی آشی، ج۱، ص ۴۷، چاپ محمد محفوظ، بیروت ۱۹۸۲.
۱.۴ - اجازه نقل قرا ئتاو همچنین برای نقل قرائتهای مختلف، از شریف‌بن بدر داعی اجازه داشت. [۳۲]
صفدی، ج ۶، ص ۷۳.
۱.۵ - شاگردانعدهای نیز در محضر جعبری قرائتهای مختلف را فراگرفتند. [۳۳]
ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، ج ۱، ص ۲۱، چاپ برگشترسر، قاهره.
فقیه نامور امامیه ، محمدبن مکی معروف به شهید اول ، از شاگردان وی در علم قرائت بود. [۳۴]
محمدبن مکی شهید اول، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، ج۱، ص ۲۳، قم ۱۴۱۲ـ۱۴۱۴.
۱.۶ - علوم گوناگونجعبری افزون بر دانش قرائت، با علوم گوناگون، نظیر ادبیات عرب ، شعر ، حدیث ، فقه ، اصول و علوم قرآن آشنا بود و این، از تنوع موضوعات و کثرت تألیفات او استفاده می‌شود. [۳۵]
عبدالله بن اسعد یافعی، مرآة الجنان و عبرة الیقظان، ج ۴، ص ۲۱۴، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۳۶]
مجیرالدین عبدالرحمان‌بن محمد حنبلی، الانس‌الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، ج ۲، ص ۱۵۴، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم ۱۳۶۸ ش.
۱.۷ - تألیفاتمقبولی اَهدَل ، مصحح کتاب رسوخ الاحبار فی منسوخ الاخبار تألیف جعبری، نام ۱۵۱ کتاب از تألیفات جعبری را ذکر کرده است. [۳۷]
ابراهیم‌بن عمر جعبری، رسوخ الاحبار فی منسوخ‌الاخبار، ج۱، ص ۵۳، چاپ حسن محمد مقبولی اهدل، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
بسیاری از تألیفات او به نظم است که یکی از مهم‌ترین آنها قصیده‌ای با عنوان نزهة البررة فی القراآت العشرة است. [۳۸]
محمدبن جابر وادی‌آشی، برنامج الوادی آشی، ج۱، ص ۴۷، چاپ محمد محفوظ، بیروت ۱۹۸۲.
شمس‌الدین محمدبن احمد ذهبی (متوفی ۷۴۸) تصریح کرده که این اثر را از خود جعبری فراگرفته است. [۳۹]
محمدبن احمد ذهبی، معجم شیوخ‌الذهبی، ج۱، ص ۱۱۶، چاپ روحیه عبدالرحمان سیوفی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
برخی از مهم‌ترین آثار جعبری بدین قرار است: کنزالمعانی فی شرح حرزالامانی یا شرح شاطبیه ؛ جمیله ارباب المراصد فی شرح عقیلة اتراب القصائ د، که به اختصار آن را الابحاث الجمیلة فی شرح‌العقیلة گفته‌اند؛ رسوم‌التحدیث فی علوم الحدیث [۴۰]
محمدبن جابر وادی‌آشی، برنامج الوادی آشی، ج۱، ص ۴۸، چاپ محمد محفوظ، بیروت ۱۹۸۲.
الکتاب المعتبر فی اختصار المختصر ، که خلاصه‌ای است از کتاب المختصر در فقه ، تألیف ابن‌حاجب (متوفی ۶۴۶)؛ الاهتداء فی‌الوقف و الابتداء [۴۱]
اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۱۵، در حاجی‌خلیفه، ج ۵.
تدمیث التذکیر فی التأنیث و التذکیر ، و دیوان شعر، که هر دو در مصر چاپ شده است. [۴۲]
یوسف‌الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعرّبة، ج ۱، ستون ۶۹۹، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
اثری دیگر از وی با عنوان ر سوخ الاحبار فی منسوخ الاخبار یک بار در ۱۴۰۹ در بیروت، به تحقیق حسن‌محمد مقبولی اهدل، و بار دیگر در ۱۴۱۰ در ریاض، به تحقیق بهاء محمد شاهد، چاپ و منتشر شده است. [۴۳]
محیی الدین عطیه، صلاح‌الدین حفنی و محمد خیر رمضان یوسف، ج ۲، ص ۷۰۷، دلیل مؤلفات الحدیث الشریف المطبوعة القدیمة و الحدیثة، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
[۴۴]
ابراهیم‌بن عمر جعبری، رسوخ الاحبار فی منسوخ‌الاخبار، ج۱، ص ۵۳، چاپ حسن محمد مقبولی اهدل، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
جعبری در ۹۲ سالگی، [۴۵]
ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ج ۷، جزء ۱۴، ص ۱۶۸، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
به سال ۷۳۲ در شهر الخلیل از دنیا رفت. [۴۶]
عبدالرحیم‌بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیة، ج ۱، ص ۱۸۶، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۴۷]
ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، ج ۱، ص ۲۱، چاپ برگشترسر، قاهره.
۲ - فهرست منابع(۱) ابن تغری بردی، المنهل‌الصافی، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۸۴. (۲) ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، چاپ برگشترسر، قاهره. (۳) ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، چاپ محمد سید جاد الحق، قاهره ۱۳۸۵/۱۹۶۶. (۴) ابن‌شاکر کتبی، فوات‌الوفیات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴. (۵) ابن‌قاضی شهبه، طبقات الشافعیة، چاپ حافظ عبدالعلیم‌خان، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰/ ۱۹۷۸ـ۱۹۸۰. (۶) ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷. (۷) ابن‌وردی، تاریخ ابن‌وردی، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹. (۸) اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصر فی أخبار البشر، چاپ محمد زینهم محمد عزب و یحیی سید حسین، قاهره ۱۹۹۹. (۹) عبدالرحیم‌بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیة، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷. (۱۰) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، در حاجی‌خلیفه، ج ۵. (۱۱) ابراهیم‌بن عمر جعبری، رسوخ الاحبار فی منسوخ‌الاخبار، چاپ حسن محمد مقبولی اهدل، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸. (۱۲) مجیرالدین عبدالرحمان‌بن محمد حنبلی، الانس‌الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم ۱۳۶۸ ش. (۱۳) محمدبن احمد ذهبی، معجم شیوخ‌الذهبی، چاپ روحیه عبدالرحمان سیوفی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۱۴) یوسف‌الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعرّبة، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰. (۱۵) محمدبن مکی شهید اول، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، قم ۱۴۱۲ـ۱۴۱۴. (۱۶) صفدی. (۱۷) محیی الدین عطیه، صلاح‌الدین حفنی و محمد خیر رمضان یوسف، دلیل مؤلفات الحدیث الشریف المطبوعة القدیمة و الحدیثة، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵. (۱۸) محمدبن جابر وادی‌آشی، برنامج الوادی آشی، چاپ محمد محفوظ، بیروت ۱۹۸۲. (۱۹) عبدالله بن اسعد یافعی، مرآة الجنان و عبرة الیقظان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جعبری»، شماره۴۶۸۹. |