آزادی اقتصادی (قرآن)در این نوشتار حدود آزادی اقتصادی از منظر قرآن کریم بررسی می شود. ۱ - آزادی در فعالیت‌های اقتصادیآزادی انسان در انجام فعالیت‌های اقتصادی : ۱. ومنهم من یقول ربنا ءاتنا فی الدنیا حسنة...• اولـئک لهم نصیب مما کسبوا...؛و بعضی می‌گویند: «پروردگارا! به ما در دنیا (نیکی) عطا کن! و در آخرت نیز مرحمت فرما! و ما را از عذاب آتش نگاه دار!» آنها از کار (و دعای) خود، نصیب و بهره‌ای دارند؛ و خداوند، سریع الحساب است.» با توجه به روایتی از امام صادق علیه‌السّلام که حسنه را به معنای گشایش در روزی دانسته است مطلب یاد شده قابل استفاده است. ۲. «... للرجال نصیب مما اکتسبوا وللنسآء نصیب مما اکتسبن وسـلوا الله من فضله...؛مردان نصیبی از آنچه به دست می‌آورند دارند، و زنان نیز نصیبی؛ (و نباید حقوق هیچ‌یک پایمال گردد). و از فضل (و رحمت و برکت) خدا ، برای رفع تنگناها طلب کنید!» ۳. .«.. یبتغون فضلا من ربهم...؛و نه آنها را که به قصد خانه خدا برای به دست آوردن فضل پروردگار و خشنودی او می‌آیند!...» ۴. «... لتبتغوا فضلا من ربکم...» ۵. «... ولتبتغوا من فضله... » ۶. «وان لیس للانسـن الا ما سعی؛و اينكه براي انسان بهره اي جز سعي و كوشش او نيست.» ۷. «... وابتغوا من فضل الله...» ۲ - آزادی اقتصادی قوم شعیبقوم شعیب، خواهان آزادی مطلق در مناسبات اقتصادی و هرگونه تصرف در اموال خود: «قالوا یـشعیب اصلوتک تامرک ان نترک ما یعبد ءابآؤنآ او ان نفعل فی امولنا ما نشـؤا...؛گفتند: ای شعیب! آیا نمازت به تو دستور می‌دهد که آنچه را پدرانمان می‌پرستیدند، ترک کنیم؛ یا آنچه را می‌خواهیم در اموالمان انجام ندهیم؟! تو که مرد بردبار و فهمیده‌ای هستی!» ۳ - حدود آزادی اقتصادیحدود آزادی اقتصادی که در آیات قرآن ذکر شده است عبارتند از: ۳.۱ - ممنوعیت اسرافپرهیز از اسراف و تبذیر، از حدود هزینه کردن اموال و مصرف آنها : ۱. «... ولاتسرفوا انه لایحب المسرفین؛و اسراف نکنید، که خداوند مسرفان را دوست ندارد!» ۲. «... وکلوا واشربوا ولاتسرفوا انه لایحب المسرفین؛... و (از نعمتهای الهی) بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمی‌دارد!» ۳. وءات ذا القربی حقه والمسکین وابن السبیل ولاتبذر تبذیرا•ان المبذرین کانوا اخون الشیـطین وکان الشیطـن لربه کفورا؛و حق نزدیکان را بپرداز، و (همچنین حق) مستمند و وامانده در راه را! و هرگز اسراف و تبذیر مکن، چرا که تبذیرکنندگان، برادران شیاطینند؛ و شیطان در برابر پروردگارش، بسیار ناسپاس بود!» ۴. «والذین اذا انفقوا لم یسرفوا ولم یقتروا وکان بین ذلک قواما؛و کسانی که هرگاه انفاق کنند، نه اسراف می‌نمایند و نه سخت‌گیری؛ بلکه در میان این دو، حدّ اعتدالی دارند.» ۳.۲ - ممنوعیت رباآزاد نبودن معاملات و دادوستدهاى ربوی: «الذین یاکلون الربوا لایقومون الا کما یقوم الذی یتخبطه الشیطـن من المس ذلک بانهم قالوا انما البیع مثل الربوا واحل الله البیع وحرم الربوا... • یـایها الذین ءامنوا... وذروا ما بقی من الربوا... • فان لم تفعلوا فاذنوا بحرب من الله ورسوله...؛آنان که ربا می‌خورند، در قیامت چون کسانی از قبر برمی خیزند که به افسون شیطان دیوانه شده باشند. و این به کیفر آن است که گفتند: ربا نیز چون معامله است. در حالی که خدا معامله را حلال و ربا را حرام کرده است.... ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا بترسید، و اگر ایمان آورده‌اید، از ربا هر چه باقی مانده است رها کنید.... . و هر گاه چنین نکنید، پس جنگ با خدا و رسول او را اعلام کنید.» ۳.۳ - ممنوعیت رشوهآزادی روابط اقتصادی، مشروط به پرهیز از رشوه «ولاتاکلوا امولکم بینکم بالبـطـل وتدلوا بها الی الحکام لتاکلوا فریقا من امول الناس بالاثم وانتم تعلمون؛و اموال یکدیگر را به باطل (و ناحق) در میان خود نخورید! و برای خوردن بخشی از اموال مردم به گناه، (قسمتی از) آن را (به عنوان رشوه) به قضات ندهید، در حالی که می‌دانید (این کار، گناه است)!» ۳.۴ - ممنوعیت کسب حرامآزادی در کسب درآمدها، منوط به پرهیز از معاملات و راه‌های نامشروع : ۱. «ولاتاکلوا امولکم بینکم بالبـطـل وتدلوا بها الی الحکام لتاکلوا فریقا من امول الناس بالاثم وانتم تعلمون؛اموال یکدیگر را به ناشایست مخورید و آن را به رشوه به حاکمان مدهید تا بدان سبب اموال گروهی دیگر را به ناحق بخورید. و شما خود می‌دانید.» ۲. «وءاتوا الیتـمی‌امولهم ولاتتبدلوا الخبیث بالطیب ولاتاکلوا امولهم الی امولکم انه کان حوبا کبیرا؛مال یتیمان را به یتیمان دهید و حرام را با حلال مبادله مکنید. و اموال آنها را همراه با اموال خویش مخورید، که این گناهی بزرگ است.» ۳. «یـا یها الذین ءامنوا لاتاکلوا امولکم بینکم بالبـطـل الا ان تکون تجـرة عن تراض منکم...؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اموال یکدیگر را به ناحق مخورید، مگر آنکه تجارتی باشد که هر دو طرف بدان رضایت داده باشید. و خودتان را مکشید. هر آینه خدا با شما مهربان است.» ۴ - پانویس
۵ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱، ص۲۶۴، برگرفته از مقاله «آزادی اقتصادی». مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۴، ص۱۲۲، برگرفته از مقاله «آزادی اقتصادی». |