آرتور جفریجفری، آرتور، (به انگلیسی: Arthur Jeffery) (۱۸۹۲م- ۱۹۵۹م)، خاورشناس و قرآن‌پژوه مسیحی استرالیایی است. وی در مورد موضوعات قرآنی، سیره پیامبر اسلام، رابطه اسلام و مسیحیت، و ترجمه متون اسلامی به انگلیسی، پژوهش‌هایی را ارائه کرده است. آرتور به همراه گوتهلف برگشترسر تصمیم به چاپ قرآنی حاوی تمام قرائات موجود گرفت اما با مرگ برگشترسر این تصمیم به سرانجام نرسید. ۱ - معرفی اجمالیجفری آرتور به احتمال قوی در ۱۸۹۲ به دنیا آمده است. [۱]
John S. Badeau, E. F. F. Bishop, and F. C. Grant, "Artur Jeffery: atribute", The Muslim world ,p۵۰ (۱۹۶۰)
وی کشیش کلیسای مِتُدیست شد و در دانشگاه مِلبورن به تحصیل پرداخت. [۲]
John S. Badeau, E. F. F. Bishop, and F. C. Grant, "Artur Jeffery: atribute", The Muslim world ,pp۵۰-۵۱ (۱۹۶۰)
خدمت سربازی‌اش را در جنگ جهانی اول (۱۹۱۴ـ ۱۹۱۸) در هند گذراند و هم‌زمان در آن‌جا به تدریس در کالج مسیحی شهر مدراس مشغول شد. [۳]
John S. Badeau, E. F. F. Bishop, and F. C. Grant, "Artur Jeffery: atribute", The Muslim world ,p۴۹ (۱۹۶۰)
در ۱۳۰۰ ش/ ۱۹۲۱، مرکز مطالعات زبان وابسته به هیئت تبشیری امریکایی در قاهره توسعه یافت و با عنوان مدرسه مطالعات شرقی، زیر نظر دانشگاه امریکایی قاهره، به فعالیت پرداخت. چارلز واتسون، رئیس این دانشگاه، جفری را به همکاری با این نهاد تازه تأسیس دعوت کرد و این امر به اقامت جفری در قاهره انجامید. [۴]
John S. Badeau, E. F. F. Bishop, and F. C. Grant, "Artur Jeffery: atribute", The Muslim world ,p۴۹ (۱۹۶۰)
جفری تحصیلات خود را در دانشگاه ادینبورو ادامه داد و در ۱۳۰۸ ش/ ۱۹۲۹ موفق به اخذ درجه دکتری شد. [۵]
John S. Badeau, E. F. F. Bishop, and F. C. Grant, "Artur Jeffery: atribute", The Muslim world ,p۵۰ (۱۹۶۰)
او در ۱۳۱۷ ش/ ۱۹۳۸ قاهره را ترک کرد و بقیه عمر خود را در کلمبیا، در سمت رئیس و استاد دانشکده زبان‌های خاورمیانه و خاور نزدیک در دانشگاه کلمبیا، سپری نمود. [۶]
John S. Badeau, E. F. F. Bishop, and F. C. Grant, "Artur Jeffery: atribute", The Muslim world ,pp۴۹-۵۰ (۱۹۶۰)
وی در ۱۰ مرداد ۱۳۳۸/ ۲ اوت ۱۹۵۹ درگذشت.۲ - آثارپژوهشهای جفری را، بر اساس موضوع، می‌توان به چهار دسته کلی تقسیم کرد: پژوهش‌های قرآنی، مطالعاتی درباره سیره پیامبر اسلام، مقالاتی درباره رابطه اسلام و مسیحیت، و ترجمه متون اسلامی به انگلیسی. ۲.۱ - قرائت‌های قرآنظاهراً علاقه‌مندی جفری به مطالعات قرآنی به سبب معاشرت وی با گوتهلف برگشترسر بوده است. [۷]
جفری، آرتور، مقدمتان فی علوم‌القرآن، ج۱، ص۳، چاپ عبداللّه اسماعیل صاوی، قاهره، مکتبة الخانجی، ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
در ۱۳۰۶ ش/ ۱۹۲۷، برگشترسر و جفری تصمیم به چاپ قرآنی گرفتند که حاوی تمام قرائات باشد. به این منظور به گردآوری و بررسی نسخه‌های کهن قرآن، جستجو در کتاب‌های معتبر قرائات و استخراج قرائات گوناگون قرآنی پرداختند. (رجوع کنید به [۸]
E. A. Rezvan, "The Qur'an and its world", in Manuscripta Orientalia, p۴۶ , vol.۴, no.۴ (۱۹۹۸).
)مرگ برگشترسر در ۱۳۱۲ ش/ ۱۹۳۳، به انجام رسیدن این طرح را متوقف نمود. مقالاتی که جفری در این دوره و با چنین هدفی تألیف کرده است، عبارت‌اند از: «قرائات ابن‌مِقْسَم»، «قرائات زید بن علی» و «چند قرائت دیگر زید بن علی». [۹]
کریمی‌نیا، مرتضی، کتاب‌شناسی مطالعات قرآنی به زبان‌های اروپایی، ج۱، ص۱۲۷ـ ۱۲۸، ۱۷۰۰ـ۱۹۹۵، تهران، ۱۳۸۰ ش.
وی در این مقالات به گردآوری برخی قرائات پرداخته است.۲.۲ - تصحیح کتاب المصاحفجفری در ادامه این فعالیت‌ها، کتاب المَصاحِف ابوبکر عبداللّه بن سلیمان سجستانی (متوفی ۳۱۶) را تصحیح و با مطالبی در باره مَصاحِف کهن مندرج در متون تفسیری، در رساله «منابعی برای تاریخ قرآن» (لیدن ۱۹۳۷) چاپ کرد. او منابعی را که در بازسازی مصاحف کهن از آن‌ها استفاده نموده، معرفی کرده است. [۱۰]
Material for the history of the text of the Qur'an , ed. Arthur Jeffery, pp۱۷-۱۸, Leiden ۱۹۳۷, repr. New York ۱۹۷۵.
۲.۳ - مقایسه مصحفهادر ادامه، وی به بررسی مصحف سمرقند، که به مصحفی از عهد عثمان شهرت دارد، پرداخت [۱۱]
idem, "The orthography of the Samarqand Qur'an. codex", Journal of the American Oriental Society, ۱۷۵-۱۷۶, ۶۲ (۱۹۴۲)
و موارد اختلاف کتابت این نسخه را با مصحف عثمان بر شمرد. [۱۲]
idem, "The orthography of the Samarqand Qur'an. codex", Journal of the American Oriental Society, ۱۸۲-۱۹۵, ۶۲ (۱۹۴۲)
از مسائل مورد علاقه خاورشناسان این دوره، گردآوری روایات و اخبار تاریخی مدعی نقصان قرآن بود، چنان‌که نولدکه [۱۳]
Theodor Nldeke, Geschichte des Qorans , Leipzig ۱۹۰۹, repr, I, pp۲۳۴-۲۶۱, Hildesheim ۱۹۸۱.
گزارش‌هایی از این دست را جمع کرده است. یکی از متون مورد توجه آنان در این باره، کتاب فضائل القرآن ِ ابوعبید قاسم بن سلاّم هروی (متوفی ۲۲۴) است.۲.۴ - درباره سوره فاتحهاوتو پرتسل (متوفی ۱۳۲۰ ش/ ۱۹۴۱) جفری را با نسخه خطی این کتاب در کتابخانه برلین آشنا کرد و جفری بخشی از این کتاب را با عنوان «بابُ ما رُفِعَ مِنَ الْقُرآن بَعدَ نُزولِه و لَمْ یثْبُت فی المَصاحِفِ» به انگلیسی ترجمه نمود. [۱۴]
.Arthur Jeffery, "Abu Ubaid on the verses missing from the Quran", ibid, pp۶۱-۶۵, ۱۹۳۸
در ادامه چنین رویکردی، او مقاله «متنی متفاوت از سوره فاتحه» را نگاشت و ادعا کرد که سوره فاتحه در ابتدا جزو قرآن نبوده و تنها به عنوان دعایی به هنگام تلاوت قرآن خوانده می‌شده، اما بعدها جزئی از قرآن تلقی شده است. [۱۵]
Theodor Nldeke, Geschichte des Qorans , Leipzig ۱۹۰۹, repr, I, pp۱۱۰-۱۱۱, Hildesheim ۱۹۸۱.
در این مقاله، جفری متنی مشابه سوره فاتحه را به نقل از کتاب تذکرة الائمه محمدباقر بن محمدتقی لاهیجی، با انتساب نادرست آن به محمدباقر مجلسی و منبعی که هویت آن را به نحو دقیق بیان نکرده، آورده است. با آنکه سستی عبارات این متن عربی کاملاً واضح است، جفری هیچ اشاره‌ای به این مطلب نکرده است. ۲.۵ - واژگان دخیل در قرآنتحقیق دیگر جفری، کتاب «واژگان دخیل در قرآن» است. این کتاب نیز حاصل نگرش خاص خاورشناسان به قرآن است. آنان اغلب با همان رویکرد نقد تاریخی متون مذهبی یهودیت و مسیحیت و با این تلقی که کتب وحیانی، در فرآیندی تاریخی تدوین شده است، قرآن را بررسی کرده‌اند. در پی چنین رویکردی، این پرسش برای آنان مطرح شده که مطالب موجود در قرآن، اعم از اطلاعات یهودی و مسیحی، روایات عهدین و مطالب مشابه در ادبیات مسیحیت و یهودیت از کجا آمده و تا چه حد متأثر از فرهنگ یهودی یا مسیحی بوده است. [۱۷]
برگ‌نیسی، کاظم، واژه‌های دخیل قرآن و دیدگاهها، ج۱، ص۹۸ـ۱۰۴، معارف، دوره ۱۲، ش ۱ و ۲ (فروردین ـ آبان ۱۳۷۴).
توجه خاورشناسان به موضوع واژه‌های دخیل از اواخر قرن سیزدهم/ نوزدهم آغاز شد و تحقیقات اولیه را در این زمینه، فرانکل، دوورژاک، مینگانا و هوروویتس انجام دادند. اهمیت کتاب جفری در مقایسه با تحقیقات پیش از خود، در بهره‌گیری کامل‌تر از منابع و جامعیت آن در زمان تألیف است، هر چند با توجه به پژوهش‌ها و یافته‌های اخیر، به نظر می‌رسد که کتاب جفری نیاز به بازنگری جدّی دارد. [۱۸]
برگ‌نیسی، کاظم، واژه‌های دخیل قرآن و دیدگاهها، ج۱، ص۱۱۳ـ۱۱۵، معارف، دوره ۱۲، ش ۱ و ۲ (فروردین ـ آبان ۱۳۷۴).
جفری در مقدمه مفصّل خود بر این کتاب، سیری از پیدایش این بحث را به همراه آرای عالمان مسلمان در این باره آورده است. ۲.۶ - مقدمتان فی علوم القرآنجفری در حوزه تحقیق متون کهن اسلامی، علاوه بر کتاب المصاحف، مقدمه تفسیر «المبانی فی نظم المعانی» را که متعلق به مؤلفی ناشناخته در قرن پنجم است، همراه با مقدمه تفسیر ابن‌عَطیه (متوفی ۵۴۶)، المحرّر الوجیز، در مجموعه‌ای با نام مقدمتان فی علوم القرآن (قاهره ۱۳۳۳ ش/ ۱۹۵۴) به چاپ رساند. او مؤلف تفسیر المبانی را فردی اندلسی دانسته، [۱۹]
جفری، آرتور، مقدمتان فی علوم‌القرآن، ج۱، ص۳ـ۴، چاپ عبداللّه اسماعیل صاوی، قاهره، مکتبة الخانجی، ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
در حالی‌که مؤلف این اثر از علمای کَرّامی نیشابور و احتمالاً ابومحمدحامد بن احمد بن جعفر بن بسطام طَحیری بوده است. [۲۰]
انصاری قمی، حسن، ملاحظاتی چند در باره میراث برجای مانده کرامیه، ج۱، ص۸۰، کتاب ماه دین، ش ۵۶ ۵۷ (خرداد و تیر ۱۳۸۱).
[۲۱]
رحمتی، محمدکاظم، تکمله‌ای بر ملاحظاتی چند در باره میراث برجامانده کرامیه، ج۱، ص۹۹، کتاب ماه دین، ش ۶۰ ۶۱ (مهر و آبان ۱۳۸۱).
این کتاب مورد توجه برخی قرآن‌پژوهان غربی بوده است و حتی قبل از چاپ، نولدکه و شاگردانش از نسخه خطی آن برای تألیف تاریخ قرآن استفاده کرده‌اند. [۲۲]
Theodor Nldeke, Geschichte des Qorans , Leipzig ۱۹۰۹, repr, II, pp۱۸۴, Hildesheim ۱۹۸۱.
عبداللّه اسماعیل صاوی با تصحیح برخی اشکالات جفری، این کتاب را در ۱۳۵۱ ش/ ۱۹۷۲ به چاپ رساند. ۲.۷ - مقالات دیگراز دیگر مقالات قرآنی جفری است: «وضع فعلی مطالعات قرآنی»، «قرآن به مثابه کتاب آسمانی»، «تاریخ متن قرآن» و دو مقاله در باره «تفسیر الهدایه و العرفان فی تفسیر القرآن بالقرآن»، نوشته عالم مصری، محمد ابوزید. [۲۳]
کریمی‌نیا، مرتضی، کتاب‌شناسی مطالعات قرآنی به زبان‌های اروپایی، ج۱، ص ۱۲۷ـ ۱۲۸، ۱۷۰۰ـ۱۹۹۵، تهران، ۱۳۸۰ ش.
جفری در حوزه مطالعات سیره، چند مقاله در باره زندگانی پیامبر با عناوین «آیا محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) از کودکی پیامبر بود؟»، «تأملی در تاریخی بودن پیامبر اسلام» و «مسیحیان در مکه» و همچنین کتابی با نام «اسلام، محمد و دین او» نوشته است. او در باره رابطه اسلام و مسیحیت سه مقاله نوشت با عناوینِ «کتاب گرگوری تاتئو بر ضد مسلمانان»، «مجموعه‌ای از کتاب‌ها و جزوات نقد مسیحیت مورد استفاده مسلمانان قاهره» و «ادبیات نقد مسیحیت». در حوزه ترجمه متون، وی ترجمه کتاب شجرة الکون ابن‌عربی را در دو مقاله به چاپ رساند که بعدها متن کامل این ترجمه در ۱۳۴۱ ش/۱۹۶۲ در لاهور به صورت کتاب منتشر شد. کتاب مهم او در این حوزه، «گزیده‌ای درباره اسلام» است که مجموعه‌ای متنوع از فرهنگ و معارف اسلامی شامل قرآن، حدیث، فقه، سیره، کلام و تصوف است. جفری برای د. اسلام (چاپ دوم)، مقاله‌های آیه (Aya)، آزر (Azar)، ایوب (Ayyub) و عصا (Asa) را تألیف کرده است. ۳ - چاپ و ترجمه آثاردر سال‌های اخیر، برخی از مقالات جفری تجدید چاپ شده است. رودی پارت در کتاب «قرآن»، که حاوی مقالات قرآنی خاورشناسان است، مقاله «پیشرفت در مطالعه قرآن» وی را به چاپ رسانده است. برخی از پژوهش‌های وی نیز در کتاب «خاستگاه‌های قرآن» نوشته فردی با نام مستعار ابن‌وراق آمده است. از میان تألیفات جفری، کتاب واژه‌های دخیل در قرآن مجید (تهران ۱۳۷۲ ش) او با ترجمه فریدون بدره‌ای به چاپ رسیده است. ۴ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة. (۲) حسن انصاری قمی، «ملاحظاتی چند در باره میراث برجای مانده کرامیه»، کتاب ماه دین، ش ۵۶ ۵۷ (خرداد و تیر ۱۳۸۱). (۳) کاظم برگ‌نیسی، «واژه‌های دخیل قرآن و دیدگاهها»، معارف، دوره ۱۲، ش ۱ و ۲ (فروردین ـ آبان ۱۳۷۴). (۴) محمدکاظم رحمتی، «تکمله‌ای بر ملاحظاتی چند در باره میراث برجامانده کرامیه»، کتاب ماه دین، ش ۶۰ ۶۱ (مهر و آبان ۱۳۸۱). (۵) مرتضی کریمی‌نیا، کتاب‌شناسی مطالعات قرآنی به زبان‌های اروپایی: ۱۷۰۰ـ۱۹۹۵، تهران ۱۳۸۰ ش (۷) John S. Badeau, E. F. F. Bishop, and F. C. Grant, "Artur Jeffery: atribute", The Muslim world ,۵۰ (۱۹۶۰); (۸) Arthur Jeffery, "Abu ـ Ubaid on the verses missing from the Quran", ibid, ۲۸ (۱۹۳۸); (۹) idem, "The orthography of the Samarqand Qur'an codex", Journal of the American Oriental Society , ۶۲ (۱۹۴۲); (۱۰) Material for the history of the text of the Qur'an , ed. Arthur Jeffery, Leiden ۱۹۳۷, repr. New York ۱۹۷۵; (۱۱) Theodor Nldeke, Geschichte des Qorans , Leipzig ۱۹۰۹, repr. Hildesheim ۱۹۸۱; (۱۲) A Reader on Islam , ed. Arthur Jeffery, The Hague: Mouton, ۱۹۶۲; (۱۳) E. A. Rezvan, "The Qur'an and its world", in Manuscripta Orientalia , vol.۴, no.۴ (۱۹۹۸). ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جفری آرتور»، شماره۴۷۴۱. |