آثار مرتضی حائری یزدیمرتضی حائری یزدی (۱۳۳۴-۱۴۰۶ق) فرزند شیخ عبدالکریم حائری، فقیه و عالم امامی بوده و آثار و تألیفات مهمی از وی در موضوعات فقهی، اصولی و قرآنی به جای مانده است. ۱ - شرح حال اجمالیمرتضی حائری یزدی نخستین پسر آیت‌اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، مؤسس حوزه علمیه قم، است. در شش سالگی همراه پدر به قم رفت. [۱]
مرتضی حائری‌یزدی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، ص۱۲، به‌کوشش رضا استادی، قم ۱۳۷۷ش.
[۲]
موسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق (علیه‌السلام)، ماهنامه درس‌هایی از مکتب اسلام، سال ۲۶، ج۱، ص۱۱، ش۲ (اردیبهشت ۱۳۶۵).
پس از گذراندن مراحل اولیه سطح فقه و اصول، سطوح عالی را نزد سیدمحمدتقی خوانساری و سید محمدرضا گلپایگانی و سیدمحمد محقق یزدی، معروف به داماد، فراگرفت. سپس مدتی در محضر پدر خود شاگردی نمود و پس از وفات او، حدود پانزده سال در درس‌های فقه و اصولِ پدر همسر خود (سیدمحمد حجت کوه‌کمری) و سیداحمد خوانساری شرکت کرد.وی از کسانی بود که برای اقامت آیت‌اللّه حسین بروجردی در قم تلاش کرد و مدتی در حلقه درس وی حضور یافت. بخش الهیاتِ اسفار صدرالمتألهین را خصوصی درس گرفت و بر سایر مباحث آن کتاب نیز با مطالعه و رجوع به امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) وقوف یافت. [۳]
محمد شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۱۲۴ـ۱۲۵، تهران ۱۳۵۲ـ۱۳۵۴ش.
[۴]
مرتضی حائری یزدی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، ج۱، ص۷۶، به‌کوشش رضا استادی، قم ۱۳۷۷ش.
[۵]
مرتضی حائری یزدی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، ج۱، ص۸۸، به‌کوشش رضا استادی، قم ۱۳۷۷ش.
[۶]
مرتضی حائری یزدی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، ج۱، ص۲۰۴، به‌کوشش رضا استادی، قم ۱۳۷۷ش.
[۷]
مهدی حائری یزدی، خاطرات دکتر مهدی حائری یزدی، ج۱، ص۶۱، به‌کوشش حبیب لاجوردی، تهران ۱۳۸۱ش.
[۸]
آفاق نور، سال ۱، ج۱، ص۱۷، ش ۱ (زمستان ۱۳۸۱).
حائری از دو مرجع تقلید مبرِّز نجف، سیدابوالحسن اصفهانی و آقا ضیاءالدین عراقی، گواهی اجتهاد داشت [۹]
مرتضی حائری‌یزدی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، ج۱، ص۲۴۲، به‌کوشش رضا استادی، قم ۱۳۷۷ش.
و پس از سالها تدریس مقدمات و سطح، از حدود سی سالگی به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت که نزدیک سی‌سال طول کشید.حائری عالِمی پرهیزکار و ساده‌زیست، متواضع و خوش‌خلق و در رفع نیازها و مشکلات مردم بسیار کوشا بود و نماز جماعت او در مسجد اعظم قم، باشکوه و معنویت خاصی برگزار می‌شد. ایشان در ۱۳۶۴ش درگذشت و پس از تشییع باشکوهی، در مسجد بالا سر حرم حضرت معصومه (علیهاالسلام)، نزدیک مدفن پدرش به خاک سپرده شد. [۱۰]
مرتضی حائری یزدی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ص۲۸ـ۲۹، به‌کوشش رضا استادی، قم ۱۳۷۷ش.
[۱۱]
موسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق (علیه‌السلام)، ماهنامه درس‌هایی از مکتب اسلام، سال ۲۶، ج۱، ص۱۴، ش ۲ (اردیبهشت ۱۳۶۵).
۲ - آثار فقهیآثار فقهی ایشان عبارت‌اند از: ۱.ابتغاء الفضیلة فی شرح الوسیله که شرحی موجز و استدلالی بر وسیلةالنجاةِ سیدابوالحسن اصفهانی است. بخشی از آن در یک مجلد در ۱۳۸۳ در قم چاپ شد و دیگر مجلدات خطی کتاب، پس از وفات مؤلف، به کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی نجفی اهداگردید. [۱۲]
مرتضی حائری یزدی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ص۱۴، به‌کوشش رضا استادی، قم ۱۳۷۷ش.
[۱۳]
حسین مدرسی طباطبائی، مقدمه‌ای بر فقه شیعه: کلیات و کتابشناسی، ج۱، ص۳۷۵، ترجمه محمدآصف فکرت، مشهد ۱۳۶۸ش.
[۱۴]
آفاق نور، سال ۱، ج۱، ص۲۰، ش ۱ (زمستان ۱۳۸۱).
۲.صلاة الجمعه حاوی مباحثات آیت‌الله حائری در مبحث نماز جمعه که از ۱۳۴۹ش آن را تدریس می‌کرد و با افزودن بعضی مطالب تکمیلی به آنها، صلاة الجمعة را نگاشت که در ۱۴۰۹ در قم به چاپ رسید. متن کتاب بر اساس قواعد الاحکام علامه حلی است و مؤلف در بعضی فروع، از آثار دیگر نیز استفاده کرده است. [۱۵]
مرتضی حائری یزدی، صلاة الجمعة، مقدمه، ص۸، قم ۱۴۰۹.
۳.خلل الصلاة و احکامه این کتاب با تحقیق شاگرد او محمدحسین امراللهی در ۱۴۲۰ در قم چاپ شد. ۴.کتاب الخمس کتابی نسبتآ مفصّل که به صورت فتوایی نگاشته شده و از فروع فقهیِ مندرج در کتاب‌های قدما (قواعدالاحکام، شرایع الاسلام، اللمعة الدمشقیه، العروة الوثقی، وسیلة النجاة و منابع دیگر) بهره گرفته و مؤلف شرحی مفصّل، استدلالی و تحلیلی بر این متن فتوایی نوشته است. این کتاب، همراه با شرح آن، در ۱۴۱۸ با تحقیق محمدحسین امراللهی در قم چاپ شد. ۵. کتاب الطهاره که شرح عروة الوثقی تا مبحث «احکام اموات» است. همچنین رساله‌هایی درباره نماز مسافر، حدیث رفع و موضوع «تَعاقُبِ ایادی» در غصب، حاشیه‌ای بر مکاسب شیخ انصاری و حاشیه‌ای بر کتاب الصلوة آیت‌اللّه عبدالکریم حائری یزدی نوشته است. ظاهرآ هیچ‌یک از این نوشته‌ها تاکنون به چاپ نرسیده است. [۱۶]
محمد شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ج۲، ص۱۲۵، تهران ۱۳۵۲ـ۱۳۵۴ش.
[۱۷]
آفاق نور، سال ۱، ج۱، ص۲۰ـ۲۱، ش ۱ (زمستان ۱۳۸۱).
۳ - آثار اصولیمهمترین اثر آیت‌الله حائری در اصول فقه کتابِ مبانی الاحکام فی اصول شرائع الاسلام، یک دوره کامل اصول فقه به ترتیب مباحث کفایة الاصول است و در واقع چکیده بحث‌های دوره اول درس خارج اصول فقه او در طول دوازده سال تدریس است. جلد اول این کتاب، با تعلیقاتی در پایین صفحات و مقدمه سیدمصطفی محقق داماد، در ۱۳۸۲ش/ ۱۴۲۴ از سوی محمدحسین امراللهی در قم چاپ شد. دیگر آثار اصولی او عبارت‌اند از: حاشیه بر کفایة الاصول و حاشیه بر بخش «اجتهاد و تقلید» کتاب العروة الوثقی. [۱۸]
آفاق نور، سال ۱، ج۱، ص۲۱، ش ۱ (زمستان ۱۳۸۱).
۴ - آثار قرآنیآیتالله حائری درباره برخی مباحث قرآنی و تفسیری آثاری دارد. «پرتوی از انوار آسمانی» عنوان مجموعه‌ای از مقالات اوست که در نخستین شماره‌های مجله مکتب تشیع در موضوع اعجاز قرآن چاپ شد و صورت کامل‌تر آن را برادرش، مهدی حائری یزدی، با نام علوم قرآن به چاپ رساند. [۱۹]
مرتضی حائری یزدی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ص۱۴، به‌کوشش رضا استادی، قم ۱۳۷۷ش.
[۲۰]
آفاق نور، سال ۱، ج۱، ص۱۶۸، ش ۱ (زمستان ۱۳۸۱).
مقالاتی از او باعنوان «مباحثی در تفسیر سوره حمد» نیز، در دوازده شماره نشریه‌ی کتابخانه عمومی مسجد اعظم قم، از ۱۳۴۴ تا ۱۳۴۵ش منتشر شد. [۲۱]
مرتضی قاسم‌زاده، گذری بر نشریه‌ی کتابخانه‌ی عمومی مسجد اعظم، ج۱، ص۱۱۴، پیام حوزه، سال ۸، ش ۳ (پاییز ۱۳۸۰).
[۲۲]
مرتضی قاسم‌زاده، «گذری بر نشریه‌ی کتابخانه‌ی عمومی مسجد اعظم»، ج۱، ص۱۱۹، پیام حوزه، سال ۸، ش ۳ (پاییز ۱۳۸۰).
مقالات «استدلال در قرآن»، «تفسیر سوره کوثر»، «تفسیر سوره مسد» و تفسیر چند آیه از قرآن کریم، از جمله آیه مودت و آیه بلاغ، از دیگر آثار قرآنی اوست که برخی از آنها چاپ شده است. [۲۳]
مجله بینات، سال ۱، ج۱، ص۱۳ـ ۲۵، ش ۳، پاییز ۱۳۷۳.
[۲۴]
مجله بینات، سال ۲، ج۱، ص۱۹ـ۳۱، ش ۱، بهار ۱۳۷۴.
[۲۵]
مجله بینات، سال ۳، ج۱، ص۱۷ـ۲۴، ش ۱، بهار ۱۳۷۵.
مجموعه تألیفات قرآنی و تفسیری حائری همراه با چکیده عربی و انگلیسی آنها در آفاق نور (ویژه‌نامه آثار قرآنی آیت‌اللّه شیخ مرتضی حائری (رحمة‌الله‌علیه)) در ۱۳۸۱ش در قم چاپ شد. وی درباره برهان‌های عقلی و قرآنیِ اصول اعتقادات نیز تألیفی دارد که در آفاق نور [۲۶]
آفاق نور، سال ۱، ج۱، ص۲۱۷ـ۳۷۲، ش ۱ (زمستان ۱۳۸۱).
به چاپ رسیده است.۵ - آثار دیگربرخی دیگر از آثار آیت‌الله حائری عبارت‌اند از: مجموعه یادداشت‌ها درباره خاطرات شخصی او در مورد خود و پدرش و نیز ماجراهایی معنوی و عرفانی که با نام سِرّ دلبران در ۱۳۷۷ش، با مقدمه رضا استادی، در قم چاپ شد؛ و مجموعه چند سخنرانی‌اش در ایام فاطمیه به تحریر خود او که در نسخه‌های محدودی تکثیر شده است. [۲۷]
مرتضی حائری‌یزدی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ص ۱۵، به‌کوشش رضا استادی، قم ۱۳۷۷ش.
اشعاری هم از او برجای‌مانده است. [۲۸]
مرتضی حائری یزدی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ص۲۴ـ ۲۵، به‌کوشش رضا استادی، قم ۱۳۷۷ش.
[۲۹]
مرتضی حائری یزدی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ص۶۵، به‌کوشش رضا استادی، قم ۱۳۷۷ش.
[۳۰]
مرتضی حائری یزدی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، مقدمه استادی، ص۱۶۷ـ۱۶۸، به‌کوشش رضا استادی، قم ۱۳۷۷ش.
[۳۱]
موسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق (علیه‌السلام)، ماهنامه درس‌هایی از مکتب اسلام، سال ۲۶، ج۱، ص۱۶ـ۱۷، ش ۲ (اردیبهشت ۱۳۶۵).
۶ - فهرست منابع(۱) آفاق نور، سال ۱، ش ۱ (زمستان ۱۳۸۱). (۲) ایران، مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران ۱۳۶۴ـ۱۳۶۸ش. (۳) مرتضی حائری‌یزدی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستان‌ها، به‌کوشش رضا استادی، قم ۱۳۷۷ش. (۴) مرتضی حائری‌یزدی، صلاةالجمعة، قم ۱۴۰۹. (۵) مهدی حائری‌یزدی، خاطرات دکتر مهدی حائری‌یزدی، به‌کوشش حبیب لاجوردی، تهران ۱۳۸۱ش. (۶) صادق حسینی یزدی، شرح زندگانی حضرت آیت‌اللّه مؤسس و فرزند برومندشان آیت‌اللّه حاج‌شیخ‌مرتضی حائری (ره)، قم ۱۳۸۱ش. (۷) موسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق (علیه‌السلام)، ماهنامه درس‌هایی از مکتب اسلام، سال ۲۶، ش ۲ (اردیبهشت ۱۳۶۵). (۸) محمد شریف‌رازی، گنجینه دانشمندان، تهران ۱۳۵۲ـ۱۳۵۴ش. (۹) مرتضی قاسم‌زاده، «گذری بر نشریه‌ی کتابخانه‌ی عمومی مسجد اعظم»، پیام حوزه، سال ۸، ش ۳ (پاییز ۱۳۸۰). (۱۰) حسین مدرسی طباطبائی، مقدمه‌ای بر فقه شیعه: کلیات و کتابشناسی، ترجمه محمدآصف فکرت، مشهد ۱۳۶۸ش. (۱۱) اطلاعات، ش ۱۵۹۲۲، ۱۵ مرداد ۱۳۵۸. (۱۲) بینات، سال ۱، ش ۳، پاییز ۱۳۷۳. (۱۳) بینات، سال ۲، ش ۱، بهار ۱۳۷۴. (۱۴) بینات، سال ۳، ش ۱، بهار ۱۳۷۵. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حائری یزدی»، شماره۵۷۶۱. رده‌های این صفحه : آثار مرتضی حائری یزدی
|