مختصر بصائر الدرجات (کتاب)

مؤلف

مؤلف کتاب ابومحمد حسن بن سلیمان حلی، ملقب به شیخ عزالدین، از علمای قرن نهم هجری است.

میرزا عبدالله افندی در کتاب ریاض العلماء ایشان را در زمره ی شاگردان شهید ثانی شمرده اند که به نظر درست نمی باشد، چون شهید ثانی (911-965) در قرن دهم می زیسته است. در کتاب مستدرک علم الرجال تألیف آقای علی نمازی، ایشان در زمره شاگردان شهید اول شمرده شده است.

شیخ حسین بن محمد حمویانی، سید تاج الدین عبدالحمید هاشمی زینبی هم از جمله شاگردان او می باشند.

نام کتاب

در نسخه چاپی این کتاب آمده است: من از کتاب "مختصر البصائر" نقل می کنم، که مشخص می شود کتاب منتخب مختصر البصائر است، اما در ابتدای نسخه ی خطی آیت الله مرعشی آمده است: هذا کتاب "مختصر البصائر"، که مشخص می شود خودش این نام را انتخاب کرده است.

انگیزه نگارش

ما دو کتاب «بصائر الدرجات» داریم، یکی بصائر الدرجات تألیف محمد بن حسن صفار قمی از علمای قرن سوم که موجود است، و دیگری تألیف سعد بن عبدالله اشعری که از بین رفته است؛ این کتاب را حسن بن سلیمان مختصر کرده است. البته این احتمال گروهی از محدثین از جمله آقا بزرگ تهرانی است که شاید انگیزه نگارش همین مختصر کردن کتاب باشد. انگیزه ی دیگر، بیان روایات فضایل و کرامات و علم اهل بیت عصمت و طهارت و مبحث رجعت است، چون بیشتر کتاب از غیر بصائر نقل شده است.

اعتبار کتاب

این کتاب یکی از مرجع های کتاب های وسائل الشیعه، اثبات الهدات بالنصوص والمعجزات و الایقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة، از شیخ حر عاملی و کتاب بحارالانوار از علامه مجلسی است، و شیخ حر عاملی در این کتابها آن را معرفی می کند، بنابراین اعتبار آن بسیار بالاست.

نسخه های خطی

1. نسخه کتابخانه عبدالحسین تهرانی در کربلا
2. نسخه موجود در نزد علامه محدث نوری
3. نسخه کتابخانه مرعشی نجفی
4. نسخه کتابخانه ملی
5. نسخه آستان قدس رضوی.

سبک شناسی

سند روایات بیشتر به سبک شیخ کلینی و معنعن است، اکثر روایات متصل تا معصوم است و ایشان تصریح به سندشان کرده است. به گفته آقا بزرگ تهرانی این کار برای عدم التباس با احادیث بصائر است. روایات در چهار ده باب تنظیم شده است. برخی روایات هم بدون باب و عنوان ذکر شده اند. مؤلف گاه کلماتی در تبیین موضوع مورد بحث، الفاظ روایات و یا سند برخی روایات یا کتب بیان کرده است.

بررسی محتوایی

این کتاب بدون خطبه و مقدمه آغاز می شود و روایات متعددی درباره علم امام، نزول روح القدس بر او و برخی دیگر از کرامات را نقل کرده و سپس روایات را طی چهارده باب می آورد، آن چهارده باب به ترتیب زیر است:

1. باب الکرات و حالاتها و ماجاء فیه
2. باب فی رجال الاعراف
3. باب فضل الائمه صلوات الله علیهم و ما جاء فیهم من القرآن العزیز
4. باب ماجاء فی التسلیم لما جاء عنهم و ما قالوه
5. باب فی نوادر مختلفه
6. باب فی صفاتهم و ما فضلهم الله عزوجل به
7. باب ما جاء فی التسلیم لما جاء عنهم
8. باب فی کتمان الحدیث و اذاعته
9. باب فی ائمه آل محمد
10. احادیث القضاء و قدر
11. احادیث الاراده و انها صفات الافعال
12. احادیث الذر
13. باب تتمه من احادیث رجعت
14. فی وجوب التقیه فی زمن حکام الجور

همانطور که دیدید برخی عناوین باب ها، همانند و یا نزدیک به یکدیگرند. در پایان کتاب جمله یا علامتی که نشانگر پایان اثر باشد نیست و به کیفیت گزینش اصل کتاب هم اشاره ای نشده است. گاه روایتی غیرمربوط نسبت به عنوان باب ها در برخی ابواب دیده می شود.

منابع

• کتاب فرهنگ کتب حدیثی شیعه، تألیف آقای مدنی بجستانی.
• سایت حضرت معصومه سلام الله علیها و سایت دانشنامه جهان اسلام.
• کتاب «مختصر بصائر الدرجات»، انتشارات الرسول.
• کتاب اعیان الشیعه.

متن کتاب مختصر بصائر الدرجات

مختصر بصائر الدرجات