کمال الدین و تمام النعمه (کتاب)

«کمال الدین و تمام النعمة»، معروف به «اکمال الدین»، تألیف شیخ صدوق (م ۳۸۱ ق)، به زبان عربی و در موضوع غیبت و ظهور امام زمان (عجل الله فرجه) است. این کتاب از قدیمی ترین و معتبرترین منابع روایی شیعه درباره امام زمان علیه السلام می باشد.

مؤلف

محمد بن علی بن حسین بابویه قمی (۳۰۵ -۳۸۱ ق) متولد شهر قم، معروف به شیخ صدوق و ابن بابویه، از بزرگ‌ترین محدّثین قرن چهارم هجری به شمار می‌آید. از جمله آثار وی: من لایحضره الفقیه، مدینة العلم، كمال‌الدین و تمام النعمة، التوحید، الخصال، معانی الأخبار، عیون أخبار الرضا(ع)، أمالی شیخ صدوق، المقنع فی الفقه، الهدایة (فی الأصول و الفروع) می باشد. از اساتید وی می توان به محمد بن حسن بن ولید، حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زید بن على(ع)، ابوالحسن محمد بن قاسم اشاره کرد. شیخ صدوق در سال 381 ق. وفات نمود.

معرفی اجمالی کتاب

موضوع کتاب، غیبت و ظهور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است. شیخ صدوق در این کتاب نمونه های فراوانی از غیبت پیامبران الهی را آورده و به بررسی کامل امامت حضرت مهدی علیه السلام، تولد ایشان، روایات پیامبر اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام، درباره ظهور آن حضرت، کسانی که به خدمت آن حضرت رسیده اند و شرایط دوران ظهور ایشان پرداخته است.

شیخ صدوق انگیزه خود را از نگارش این کتاب این گونه بیان می فرماید: «بعد از سفر به مشهد مقدس و زیارت علی بن موسی الرضا علیه السلام به نیشابور رفتم. در آن جا شیعیانی که به دیدن من می آمدند، شبهاتی را درباره امام زمان علیه السلام مطرح کردند که من هم سعی فراوانی در حل آن شبهات نمودم؛ تا آن که به قم آمدم. در آن جا نیز شیخ نجم الدین ابوسعید محمد بن حسن بن محمد بن احمد بن علی بن صلت قمی به دیدارم آمد. او نیز از من درخواست نگارش کتابی در این باره داشت و من هم به ایشان وعده اجابت دادم؛ تا آن که شبی امام زمان علیه السلام را در خواب دیدم. آن حضرت به من فرمود: چرا کتابی درباره غیبت نمی نویسی تا خداوند به وسیله آن حوائجت را برآورده سازد؟ عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! من در این باره چند کتاب نوشته ام. آن حضرت فرمود: اینک کتابی بنویس و در آن به غیبت های پیامبران الهی اشاره کن. پس از آن از خواب بیدار شدم و بر آن شدم تا این کتاب را به نگارش درآورم».

شیخ صدوق در این کتاب بسیاری از مباحث اعتقادی شیعه را درباره آن حضرت فرموده است. موضوعات مورد بحث در این کتاب عبارت اند از:

1. آفرینش حجت خدا قبل از آفرینش دیگر انسان ها بوده است.
2. فقط خداوند حق انتخاب خلیفه و جانشین خود را دارد.
3. اثبات غیبت و حکمت آن
4. جواب های ابن قبه
5. غیبت حضرت نوح، حضرت صالح، حضرت ابراهیم و حضرت یوسف علیهم السلام
6. روایات اهل بیت علیهم السلام درباره غیبت
7. کسانی که امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را مشاهده کرده اند.
8. نامه های آن حضرت
9. علامات ظهور
10. ثواب انتظار و موضوعات فراوان و جالب دیگر.

نسخه‌ شناسى‌

۱. نسخه خطى کتاب‌خانه مرکزى دانشگاه که در تاریخ ۱۰۶۰ ق با خط نسخ خوب نوشته شده است و تصحیح و مقابله شده است.

۲. نسخه خطى مصحح دیگر که در تاریخ ۱۰۷۷ ق به امضاى أبو طالب الحسینى، نوشته شده است و با دقت، تصحیح و مقابله شده است. این نسخه، در کتاب‌خانه آیة الله سید شهاب الدین مرعشى نگه‌دارى مى‌شود. کتابت این نسخه، در سال ۱۰۸۱ ق، پایان یافته است.

۳. نسخه خطى که در تاریخ ۱۰۵۱ ق، نوشته شده است و در کتاب‌خانه شخصى ثقة الاسلام، آقاى سید محمّد على صدر الحفاظ، آستانه مقدس حضرت عبد العظیم (ع) موجود است.

این کتاب اکنون، به زبان عربی در دو جلد با تحقیق استاد علی اکبر غفاری توسط انتشارات دارالکتب الاسلامیه قم در سال ۱۳۹۵ ه.ق چاپ شده است.

منابع

• محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، صفحه ۲۷۰-۲۷۱.
• مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع الحادیث ۳ [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.

متن کتاب

كمال الدین و تمام النعمة