قاموس الرجال شوشتری (کتاب)

«قاموس الرجال»، نام اثرى انتقادى در علم رجال به زبان عربى تألیف شیخ محمدتقى شوشترى (م، ۱۳۷۲ ش) است. این کتاب جایگاه شایسته و خوبی در بین کتب رجالی برای خود اختصاص داده و از کتابهای مهم رجالی شمرده می شود.

معرفی اجمالی کتاب

نام کامل این کتاب چنان که در صفحه عنوان چاپ اول آن (تهران ۱۳۷۹ق) آمده «قاموس الرجال، قاموس عام لأحوال جمیع رواة الشیعه و محدثیهم بسبک بدیع و دقیق لم یسبقه غیره من کتب الرجال» است. این کتاب در اصل تعلیقات انتقادى بر «تنقیح المقال» عبدالله مامقانی است که شیخ شوشترى (تستری) در سفر اجبارى خود به نجف (سالهاى ۱۳۵۴ ـ ۱۳۶۰ق) با مطالعه رجال مامقانى و ملاحظه کاستى ها و آشفتگى هاى آن نخست در حاشیه «تنقیح» و سپس به صورت کتاب مستقل در مدت قریب به شش سال نگاشته است و از این رو، خود آن را «تصحیح تنقیح المقال» نام نهاد، گرچه بعدها به پیشنهاد برخى از فضلا با نام «قاموس الرجال» چاپ شده است و به همین نام نیز شهرت یافته است.

در این کتاب مؤلّف بعد از بررسی کتب رجالی سلف در ۲۸ فصل کوتاه و نقد و بررسی مسائل مهم آنها، به ذکر معایب، محاسن و نقص آنها پرداخته است.

قاموس الرجال، به ترجمه رجال از منابع مهم رجالی و تاریخی، بر طبق حروف الفبا پرداخته است و به مواردی چون صحابه ائمه بودن، وفات و زندگی آنها اشاره و در بعضی از اشخاص، بحث مفصلی در مورد آنها کرده است.

ساختار کتاب

متن اصلى، همانند «تنقیح المقال» متشکل از چهار بخش است: نام ها (که عمده کتاب بدان تخصیص یافته)، کنیه ها، القاب و نام زنان راوى حدیث. محمدتقی شوشترى در هر بخش راویان را به ترتیب الفبا آورده و پس از ذکر بخش هایى از قول مامقانى، تعلیقات خود را بعد از تعبیر (أقول) بیان کرده و اشتباهات وى را در زمینه هاى مختلف از بحث لغوى گرفته تا استنباط رجالى یادآور شده و بر مبناى دیدگاه رجالى خود تصحیح کرده است.

او همچنین در مواردى که مامقانى شرح حال راوى را ذکر نکرده، از کتاب هاى رجال و تاریخ مطالبى درباره فرد آورده و طبقه او را مشخص کرده و گاه عناوین جدیدى افزوده است. خاتمه نیز شامل ۳۳ مورد از اشکالات شوشترى بر خاتمه تنقیح است. در انتهاى آخرین مجلد از قاموس ـ در هر دو چاپ ـ سه رساله مستقل از محمدتقى شوشترى به چاپ رسیده است.

وضعیت نشر

این کتاب در چاپ اول در ۱۴ جلد به همت مؤسسه نشر اسلامی، در سال ۱۴۱۰ هـ.ق به چاپ رسیده است. چاپ نخست قاموس الرجال (تهران، ۱۳۷۹ق) یازده جلد بوده و شوشترى سه جلد دیگر با عنوان ملحقات به آن اضافه کرده است که خود حکایت از تحقیق مداوم و تلاش پیگیر مؤلف دارد. در چاپ دوم مطالب این سه جلد در سایر مجلدات درج شده و در دوازده جلد منتشر شده است.

منابع

• پایگاه اندیشه قم، قاموس رجال، (19 اردیبهشت 1391).

متن کتاب

قاموس الرجال