ظاهر قرآن باطن قرآن (کتاب)

کتاب «ظاهر قرآن باطن قرآن» تألیف محسن میرباقری، استاد اخلاق و قرآن‌پژوه معاصر، پیرامون ظاهر و باطن قرآن کریم است.

ظاهر و باطن قرآن

قرآن دو دسته منظور دارد: یکی ظاهر (منظوری که واضح است) و دیگری باطن (منظور یا منظور هایی که واضح نیستند). به گفتهٔ روایات و عالمان حدیث، بطون قرآن بسیار گسترده و ناشناخته‌اند. همچنین قرآن دو دسته آیات دارد: ۱. محکمات. یعنی آیاتی که تنها یک معنی مشخّص و روشن دارند ۲. متشابهات. یعنی آیاتی که بیش از یک معنی دارند و برخی از آن معانی قابل سوء استفاده توسّط کج اندیشان می باشد.

درباره مراد و منظور از بطن و باطن قرآن کریم نظرات مختلفی وجود دارد. از جمله:

۱- باطن به معنای «تأویل» است چنان که فضیل بن یسار می‌ گوید: از امام صادق علیه السلام درباره ی روایت «هیچ آیه ‌ای از قرآن نیست مگر آن که برای آن ظاهری و باطنی است» سؤال کردم، پاسخ فرمودند: «ظاهرش تنزیل آن و باطنش تأویل آن می‌باشد. برخی از آیات قرآن درباره ی امور گذشته است و برخی درباره ی چیز هایی می باشد که هنوز پدید نیامده است. این حقایق همچون جریان خورشید، در بسترش جریان دارد. درباره مردگان جاری خواهد بود، همانگونه که درباره ی زندگانی جریان دارد. خداوند متعال فرموده است: تأویل آن را جز خدا و راسخان در علم نمی دانند. امام فرمودند: ما آنها را می دانیم.»

۲- باطن به معنای «جری و انطباق» باشد که بر این معنا نیز روایاتی وارد شده است، چنان که حمران بن اعین می‌ گوید: از امام باقر علیه السلام درباره ظهر و بطن قرآن پرسیدم، حضرت فرمود: «ظاهرش تنزیل آن و باطنش تأویل آن می‌باشد. ظهر قرآن، کسانی هستند که درباره آنان نازل شده است، و بطن قرآن کسانی هستند که به شیوه آنان رفتار کرده اند، آن چه درباره آنان بوده، در مورد اینان نیز صدق می کند.»

محتوای کتاب

در این کتاب نخست مؤلف اذعان می‌دارد که عبارات قرآنی برای همگان قابل فهم است، سپس تأکید می‌کند که آرایه های ادبی همچون مجاز و استعاره در حوزه ظاهرند و ارتباطی الزامی با معانی باطنی ندارند. در ادامه نیز رهنمود هایی برای درک و فهم عبارت قرآن فراهم می‌آید.

نویسنده، به منظور شناخت آسیب‌ ها در پژوهش‌های قرآنی و ارائه راه‌کارها در حلّ آنها، در صدد است که جلوه ‌هایی از قرآن را به نمایش بگذارد. وی، با استفاده از جوامع روایی شیعه و اهل سنّت، تفسیر و علوم قرآن، عناوین زیر را شرح داده است:

کاربرد ظاهر و باطن در قرآن، دلایل قابل فهم بودن آن، حجّیت ظواهر قرآن، آرایه‌ های ادبی در قرآن، نمونه‌ هایی از مراتب فهم در قرآن.

در بخش مربوط به باطن قرآن عناوینی مانند: وجود باطن برای قرآن و معنای آن، نظریات مختلف درباره ی باطن قرآن، ارتباط معنای ظاهر و باطن و آگاهان از باطن قرآن را به بحث گذاشته است.

منابع

• ظاهر قرآن باطن قرآن، سید محسن میر باقری، انتشارات رایزن، ۱۳۸۰.
• پایگاه اطلاع رسانی سراسری اسلامی (پارسا)
• سایت رسمی دفتر امام جمعه شهرستان دلیجان
• دانشنامه ویکی پدیا _ تفسیر قرآن
• مشخّصات کتاب ِ ظاهر قرآن باطن قرآن در كتابخانه ی دیجیتالی مجلس شورای اسلامی
• بزرگداشت محسن میر باقری