شرح نهج البلاغه عبده (کتاب)
| نویسنده | محمد عبده |
| موضوع | شرح نهج البلاغه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
|
| |
«شرح نهج البلاغه» اثر شیخ محمد عبده، فقیه، حقوق دان، اصلاح گر دینی، مفتی اسبق مصر و از شاگردان سید جمال الدین اسد آبادی است. این کتاب که بیشتر حاوی الفاظ مشکل و واژگان غریب نهج البلاغه است، در دنیای عرب شهرت بسزائی دارد و بارها در مصر، لبنان و ایران چاپ شده است. شرح شیخ محمد عبده، از بهترین شرحهای نهج البلاغه است که با کمی حجمش بر بیشتر آن‌چه در شرحهای طولانی آمده، مشتمل است و از نظر ادبى خدمت به سزائى به «نهج البلاغه» نموده است.
مؤلف
عبده در سال ۱۸۴۹/ ۱۲۶۶ قمری در بحیره، در مصب رود نیل زاده شد. وی در سن سیزده سالگی به اجبار پدرش به «جامع احمدی» در طنطا رفت که پس از «جامع الازهر» در آن زمان معتبرترین مرکز تعلیم معارف اسلامی در مصر به شمار می رفت.
هیچ کس به اندازه سیدجمال الدین اسدآبادی در تحول روحی عبده مؤثر نبود. محمد عبده نامورترین مرید سید جمال الدین بود، ولی ارج و آوازه ی او نزد اهل سنت از آن رو بلند است که نه تنها در احیای فکر دینی و انطباق آن با مبانی عقلی کوشید، بلکه از تجددخواهی دینی برای اصلاح پاره ای از وجوه زندگی اجتماعی مصر بهره جست.
محمد عبده شاگردان زیادی را تربیت نمود که از آن جمله می‌توان به محمد رشید رضا، سعد زغلول، احمد امین، طه حسین، عبدالغادر مغربی، مصطفی عبدالرازق اشاره کرد.
علاوه بر شرح نهج البلاغه، از جمله آثار مشهور دیگر عبده، الاسلام الرد علی منتقدیه و تفسیر المنار می باشد.
او بیشتر زندگی خود را صرف اصلاح فکر دینی و سازمان‌های دینی و فعالیتهای خیریه نمود و سرانجام در سال ۱۳۲۳ ه.ق. به علت بیماری در گذشت.
نهج‌البلاغه در نظر عبده
شیخ محمد عبده در باره آشنائیش با نهج البلاغه می نویسد: «بر حسب تقدیر و بطور تصادف با کتاب «نهج البلاغه» آشنا شدم. این برخورد و تصادف در وقتى بود که دچار دگرگونى و تشویش خاطر و افسردگى شده و از کارهایم بازمانده بودم. از این رو کتاب مستطاب «نهج البلاغه» را وسیله‌اى براى تسلیت روح و چاره‌اى براى برطرف ساختن اندوه‌هاى خویش یافتم، بدین گونه بعضى از صفحات آن را تصفح نمودم و جمله‌هائى چند از عبارات آن را از قسمتهاى مختلف و موارد پراکنده، مورد دقت و تأمل قرار دادم».
عبده پس از تأمل در محتواى نهج‌البلاغه، شکوه بلاغت و صولت فصاحت را در آن مى‌بیند و احساس مى‌کند که چگونه با فصاحت و بلاغتى بى‌مانند و با استدلال‌هاى منطقى و قاطع، با اوهام و تردیدها به نبرد برخاسته است. وى پس از ذکر مطالبى در همین زمینه، مى‌گوید: «این کتاب گران‌قدر، همان چیزى است که سید شریف رضى که خداوند او را رحمت کناد، از سخنان سید و سرور ما، امیرالمؤمنین على بن ابی‌طالب(ع) که خداوند راه او را گرامى دارد، برگزیده و پراکنده‌هاى آن را گردآورده و به این نام (نهج‌البلاغه) نامیده است. من هیچ اسمى را برازنده‌تر از این اسم سراغ ندارم که بدین گونه بر محتواى کتاب دلالت کند».
همچنین محمد عبده در مقدمه کتاب مى‌گوید: «از مطالعه نهج‌البلاغه، دولت فصاحت و صولت بلاغت، در نظرم مجسم گشت و به یقین دانستم که مدیر این دولت و قهرمان این صولت و پرچمدار پیروزمندش على بن ابى‌طالب(ع) است، و افکار واهى کسانى که در [انتساب نهج‌البلاغه به على علیه‌السلام] شک و شبهه کرده‌اند، در نظرم دریده گشت و خیالات باطل و افکار فاسد آن‌ها نابود شد».
عبده از جمله کسانی بود که به شرح و تبلیغ نهج‌البلاغه در میان جوانان مصری پرداخت. وی در مقدمه شرح خود گفته است: «در همهٔ مردم عرب‌زبان، یک نفر نیست مگر آنکه معتقد است سخن علی(ع) بعد از قرآن و کلام نبوی شریف‌ترین و بلیغ‌ترین و پرمعنی‌ترین و جامع‌ترین سخنان است.»
ساختار و محتوای کتاب
این کتاب، همچون نهج‌البلاغه در سه جزء تدوین شده است، با این اختلاف که در جزء اول تا خطبه ۱۱۷ و در جزء دوم مابقى خطبه‌ها آمده است. بخش نامه‌ها و حکمت‌ها نیز یک جا در جزء سوم شرح شده است. شرح مطالب جداى از متن و با ذکر شماره در پاورقى آمده است.
شیخ محمد در بیان این که چرا به شرح کتاب شریف نهج‌البلاغه پرداخته، گفته است: «باید دانست که به علت دور بودن زمان ایراد آن کلمات نسبت به زمان ما و جداشدن و بیگانه گردیدن مردم هم عصر ما از زبان اصیل عربى، گاهى الفاظى در نهج‌البلاغه مى‌یابیم که به نظرمان غریب و نادر مى‌آید، نه وحشى و گریزان از ذهن؛ و نیز ترکیبى غلیظ و محکم، اما نه همراه با تعقید و پیچیدگى. این امر موجب شد که براى پاره‌اى از مفردات آن شرحى به عنوان تعلیقه و حاشیه بنویسم و بعضى از جمله‌ها را تفسیر نمایم و قسمت‌هایى از اشارات آن را باز نمایم و به همان اندازه که مورد احتیاج است، بسنده کنم و تا جایى که ممکن است در بیان خود ایجاز به کار برم».
پانویس
منابع
- شرح نهج‌البلاغه (محمد عبده)، ویکی نور، بازیابی: خرداد ۹۷.
- گفتار شیخ محمد عبده در مقدمه شرح نهج البلاغه،پایگاه امام علی(ع).
- علی اصغر فقیهی، شیخ محمد عبده و شرح نهج البلاغه،مجله وقف میراث جاویدان، بهار و تابستان ۱۳۷۸، شماره ۲۵ و ۲۶ از صفحه ۱۰۳ تا ۱۰۵ در دسترس: تخصصی نور، بازیابی: خرداد ۹۷.
- محمد عبده، ویکی پدیا.
- شیخ محمد عبده، راسخون، بازیابی: خرداد ۹۷.
- مصطفی بروجردی، نگاهی به شرح های نهج البلاغه، در دسترس در:حوزه بازیابی:۱۸ فروردین ۹۷.