سید صدرالدین رضوی قمی

سید صدرالدین محمد رضوی قمی (۱۱۶۰-۱۰۹۵ ق) معروف به «سید صدرالدین قمی»، از فقیهان و دانشوران برجسته شیعه در قرن دوازدهم هجرى است. علامه وحید بهبهانی از شاگردان بارز اوست. مهمترین اثر سید صدر، شرح «الوافیه» است.

ولادت و خاندان

سید صدرالدین محمد رضوى قمى فرزند محمدباقر، در سال ۱۰۹۵ هـ.ق در یک خانواده اصیل و بلند، پا به عرصه وجود نهاد. از زادگاه سید صدر نشانى در دست نیست و این که آیا ایشان واقعاً اهل قم بود، یا چون مدتى در آن شهر اقامت داشت، به «قمى» معروف شد.

از خاندان سید صدر اطلاع دقیقى در دست نیست؛ گرچه بعضى از نویسندگان، عده اى از عالمان شیعه را جزو این خاندان جلیل به حساب مى آورند، همانند: محمدمهدى، فرزند میرزا محمدباقر حسینى مشهدى که گفته اند او جد سادات همدان است. همچنین محمدباقر رضوى قمى که او را قمى‌الاصل، متولد و ساکن همدان دانسته اند.

سید صدر برادرى به نام سید ابراهیم رضوى ساکن در همدان داشت که از محققان و بزرگان علم و صاحب تألیف بود و سید عبدالله جزائرى نام او را در کتاب اجازه خود مى آورد.

سید صدر از دیدگاه بزرگان

دانشمندان در کتاب هاى تراجم خود از سید صدر به نیکى یاد کرده اند. مستندترین شرح هاى او بدست یکى از بهترین رجال شناسان قرن ۱۲ هجرى قمرى (سید عبدالله موسوى جزایرى) به رشته تحریر درآمده است. او که با جناب سید صدر ملاقات کرده است، مقام و منزلت او را با دقت فراوان نقل مى کند و مى نویسد: «سید صدر عالمى بزرگوار، اهل کلام و داراى حَسَب و نسب والایى است. او در نجف اشرف اقامت داشت و بزرگترین و برجسته ترین دانشمندى بود که در عراق دیدم. بهره وجودى او بیشتر از همه بزرگان روزگارش بود و در حکمت و فلسفه و روایت و فقه از همه جامع تر به نظر مى رسید. حکمت را از حکیمان اصفهان فراگرفت و به خاطر بروز فتنه افغان که موجب شد عرصه تعلیم و تربیت و تبلیغ احکام دینى بر او تنگ شود و نتواند به وظایف ارشادى خود بپردازد، ناچار به نجف هجرت کرد. در آن جا از چنان عظمت و نفوذ کلام برخوردار شد که وقتى شیعیان از سراسر جهانِ تشیع به زیارت حضرت امام على علیه‌السلام مشرف مى شدند، به خدمت او نیز مى رفتند و ضمن ملاقات، مسائل شرعیه مورد نیازشان را مى پرسیدند».

مرحوم صاحب روضات الجنات مى نویسد: «سید صدرالدین از محققان و عالمان بزرگ عصر خود به شمار مى آمد و در مراتب فضل و دقت بى‌نظیر بود. او ابتدا در حوزه اصفهان نزد جمعى از دانشوران برجسته درس خواند و به مراحلى از کمال علمى نائل شد. از حوزه اصفهان براى ارشاد و تبلیغ احکام دین و تربیت طلاب، به شهر قم رفت. تا این که به دنبال فتنه و شورش محمود افغان که دامنه اش به شهر قم هم رسید، تدریس و ارشاد برایش ممکن نشد و بر اثر تضیقات و فشارهاى روحى فراوانى که بر علماء وارد مى شد، از قم به سمت همدان که برادرش سید ابراهیم در آنجا زندگى مى کرد، حرکت کرد. مدتى در آن جا بود، تا این که از همدان به قصد نجف حرکت کرد و در حوزه علمیه نجف پیش جمعى از بزرگان حاضر شد و از خرمن علوم و کمالات آن‌ها بهره ها برد». مرحوم خوانسارى اضافه مى کند: «مرحوم سید صدر با جد من (سید جعفر موسوى خوانسارى)، ارتباط نزدیکى داشت و پدربزرگم از نزدیکان سید صدر بود».

محمدعلى مدرس مى نگارد: «صدرالدین رضوى قمى، قمى الاصل، معروف و مشهور به سید صدر از برجستگان دانشمندان شیعه بود در اواسط قرن دوازده هجرى، او دربردارنده فروع و اصول و مرجع ملت در احکام دینى بود».

گفته شده پس از فوت علامه مجلسی تا ظهور وحید بهبهانی و صاحب حدائق، زعامت و تصدی حوزه چندین ساله نجف به دست با کفایت این بزرگوار بود.

اساتید و شاگردان

سید صدرالدین در حوزه علمى اصفهان که در آن دوره از رونق بسزایى برخوردار بود، نزد جمعى از نخبگان علم و حکمت و فقه حاضر شد و با همت بلند و رنج فراوان به درجات بالایى از دانش و فضل دست یافت، که در این فرصت به معرفى معروفترین آن‌ها بسنده مى کنیم.

• ۱- آقا جمال‌الدین خوانسارى؛ عالمى بزرگوار و دانشمندى توانا و صاحبِ اندیشه هاى عمیق در کلام و فلسفه و اصول فقه بود.

• ۲- شیخ جعفر قاضى؛ از نوابغ علم و فضل و در فقه و اصول و حکمت شهره آفاق بود.

• ۳- علامه ملا میرزا محمد شیروانى؛ مرحوم شیروانى از متفکرترین دانشمندان روزگار خود بود.

اما تنها عالمى که به عنوان شاگرد سید صدر مطرح است، آیت حق و الگوى تقوى و تواضع؛ مرحوم وحید بهبهانى است که به حق، ستاره پرفروغ آسمان علم و فضل و اندیشه است؛ زیرا او مؤسس علم اصول است، آن هم در زمانى که نزدیک بود بر اثر رونق گرفتن بازار اخباری‌گرى، علم «اصول فقه» از میان حوزه علمى شیعه از بین برود. بر اثر تلاش هاى بى‌وقفه این اصولى متفکر، پایه هاى علم اصول بر براهین قاطع استوار شد و نه تنها علم اصول به این وسیله از نابود شدن نجات یافت؛ بلکه مشرب و مسلک اخبارى ها از هم فروریخت. اگر سید صدر را شاگردى جز وحید بهبهانى نبود، باید گفت زهى فخر و مباهات که چنین استادى چنین شاگردى را تربیت کرد. آقای بهبهانی در تألیفات خویش استاد را به عظمت و بزرگی یاد نموده است.

آثار و تألیفات

تألیفاتى چند براى سید صدرالدین رضوی قمی ذکر کرده اند همانند: حاشیه بر «مختلف» علامه حلى و کتاب طهارت.

اما مشهورترین و معتبرترین کتابى که از او به یادگار ماند، شرح بر وافیه (اثر فاضل تونی) در علم اصول فقه است. کتابى که مرحوم شیخ مرتضى انصارى بارها در «رسائل» از آن نام مى برد و آراء سید صدر را مطرح مى کند. هرگاه نظرش موافق نظریه سید نباشد، آن نظریه را مورد نقد و بررسى قرار مى دهد. شیخ انصارى تقریباً در ۱۲ موضع از کتاب رسائل خود به نظریه هاى سید پرداخته است.

وفات

مرحوم سید صدرالدین رضوی قمی در سن شصت و پنج سالگى در سال ۱۱۶۰ هـ.ق در نجف اشرف، روحش از عالم خاکى پرواز کرد و به ملکوت اعلى پیوست.

پانویس

منابع

• ابوالحسن ربانى صالح‌آبادى، ستارگان حرم، جلد ۶.
• پایگاه شعائر.