روات و محدثین نهج البلاغه (کتاب)
«روات و محدثین نهج‌البلاغه»، تألیف محمد دشتى به زبان عربى است که اسناد و راویان «نهج‌البلاغه» را با ذکر آدرس در دو مجلد گردآورى کرده است. این اثر را مى‌توان کامل‌ترین کتاب در مورد اسناد و مدارک نهج‌البلاغه و مستند سازی آن دانست.
ساختار کتاب
نویسنده همان ساختار نهج‌البلاغه را لحاظ کرده و به ترتیب اسناد خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها را آورده است. مجلد اول مشتمل بر خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها تا حکمت ۸۱، و مجلد دوم نیز مشتمل بر باقى حکمت‌هاست.
محقق کتاب، با بهره گرفتن از نوشته ها و تحقیقات پژوهشگران و منابع حدیثی، اسناد و مصادر خطبه ها، نامه ها، وصایا و کلمات قصار نهج البلاغه را در پاورقی کتاب مشخص کرده و با این عمل، کار را برای نهج البلاغه پژوهان هموار و آسان ساخته است.
مصادر کاوش شده، کتاب های حدیثی و تاریخی شیعه و اهل سنت است. اسناد گردآوری شده گاه به ده ها سند می رسد، که از مصادر گوناگون مشخص شده است.
محتوای کتاب
یکى از ویژگى‌هاى مهم منابع روائى دانشمندان شیعه، نقل سلسله روات و محدثین، همراه روایات وارد شده از طرف رسول گرامى اسلام(ص) و امامان معصوم(ع) مى‌باشد. شناسایى راویان و ناقلان یک حدیث، از عصر ظهور آن تا زمان ما، جایگاه ارزشى حدیثى را به خوبى روشن مى‌سازد و در طبقه‌بندى روایت و ارزیابى و بررسى ارزش وجودى آن را یارى مى‌دهد. علت اینکه یک حدیث طرد مى‌شود یا ملاک عمل قرار مى‌گیرد، تا حدود زیادى به سلسله روات و شناخت راویان احادیث ارتباط دارد. از این‌رو محدثان بزرگ شیعه همواره در منابع روائى خود ضمن جمع‌آورى و ثبت و تبویب روایات بدست آمده، روات و محدثین آن را نیز دقیقاً مى‌آورند تا فاصله زمانى نقل حدیث، از زمان صدور تا عصر ما قابل شناسایى و بررسى گردد.
اما هزاران افسوس که سید رضى(ره) در آن روزگاران سبز تشیع که از هزاران منبع ارزشمند تحقیقاتى «بیت‌الحکمه» بغداد برخوردار بود، سلسله روات و محدثین را در کنار خطبه‌ها و نامه‌ها و حکمت‌ها ثبت نفرمود و نهج‌البلاغه را به گونه‌اى «مرسل» نقل کرد. نقل نهج‌البلاغه بدون آوردن سلسله روات و محدثین، باعث شد تا در محافل فقهى فقهاء بزرگوار شیعه راه نیابد، و در انزوا بماند و با عنوان «مرسله سید رضى» جزو روایاتى قرار بگیرد که از نظر کاربردى نقشى در صدور فتوا، اجتهاد و استنباط احکام الهى نداشته باشد.
با احساس این ضرورت که سلسله روات و محدثین نهج‌البلاغه باید شناسایى شود، کتاب حاضر که حاصل هفت سال تحقیق و مطالعه در منابع شیعه و سنى است، تألیف گردید. پیش از این «استناد نهج‌البلاغه» توسط امتیاز على‌خان عرشى و «مصادر نهج‌البلاغه و اسانیده» به قلم سید عبدالزهرا حسینى تألیف شده بود که این اثر نواقص آن آثار را جبران نمود. با اینکه زمان زیادى براى تکمیل کتاب صرف شده است؛ اما با این حال روات تعدادى از خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها ذکر نشده است. نویسنده در این رابطه چنین توضیح مى‌دهد: «روات و ناقلان تعدادى از خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها را نتوانسته‌ایم شناسایى کنیم، زیرا منابع تحقیقاتى سید رضى(ره) در بیت‌الحکمه آن روزگاران، دست‌خوش حوادث فراوان گردید، و بسیارى از منابع تحقیقاتى و کتب و آثار دانشمندان شیعه در آتش فتنه‌ها سوختند...».
نویسنده متذکر مى‌شود که اگر آن مقدار از سلسله روات و محدثین نهج‌البلاغه در این کتاب آمده است، فقهاء بزرگوار را کفایت نکند، و یا آن قسمت از نهج‌البلاغه که روات و محدثان آن را نیافته‌ایم، خاطر محققان را نگران سازد، باز مشکل مهمى نخواهد بود، زیرا مباحث و مفاهیم نهج‌البلاغه در بسیارى از موارد با روایات «حسن» و «صحیح» و «موثق» تشابه دارد، و این تشابه در لفظ یا معنا، گویاى صدور مفهوم آن در روایات گوناگون است.
البته از این نکته نیز نباید غفلت نمود که بسیارى از حدیث‌شناسان آگاه معتقدند، خطبه‌ها و نامه‌ها و حکمت‌هاى نهج‌البلاغه، آنچنان در اوج فصاحت و بلاغت است و چنان والا و بى‌نظیر است که اصولا احتیاج به سلسله راوى ندارد، زیرا مگر کسى جز حضرت امیر(علیه السلام) قدرت خلق چنان خطابه‌ها را داراست؟ و شاید سید رضى(ره) با همین باور و یقین از آوردن سلسله روات در نهج‌البلاغه خوددارى کرده است.
برخى از خطبه‌ها و نامه‌ها و حکمت‌هاى نهج‌البلاغه در منابع و مآخذ منتشر شده قبل از سید رضى(ره) به صورت یک خطبه با اسم خاصى نقل گردیده است که سید رضى با گزینش عبارت‌هاى انتخابى (تقطیع) برخى از قسمت‌هاى آن را به صورت یک خطبه جداگانه یا نامه و حکمتى مستقل آورده است که روات و محدثین آن مشترک است. نویسنده در ابتداى کتاب این خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌هاى داراى نام مشترک را لیست کرده است.
منابع
- ویکی نور
- پایگاه اطلاع رسانی حدیثی شیعه