دیوان فیض کاشانی

«دیوان فیض کاشانی» اثر منظوم مرحوم فیض کاشانی (م، ۱۰۹۱ ق)، از کتاب های عرفانی مرحوم فیض و شامل غزلیات و رباعیات عارفانه او است.

مؤلف

ملامحسن فیض کاشانى (۱۰۹۱-۱۰۰۷ ق)، حکیم، محدث، مفسر، عارف، شاعر، و یکى از فقهای شیعه در دوره صفویه در قرن یازدهم هجری و معاصر با شاه عباس دوم بوده است. پدر وی رضی‌الدین شاه مرتضی (۹۵۰-۱۰۰۹ق) مردی فقیه، متکلّم، ادیب و مفسر بود و در کاشان حوزه تدریس داشت.

از اساتید برجسته ایشان می توان به ملاصدرای شیرازی، ملّا محمدتقی مجلسی، شیخ بهایی، میرفندرسکی و میرداماد اشاره کرد.

برخی از آثار مهم ایشان شامل: تفسیر صافی، الوافی، نوادر الاخبار فیما یتعلق باصول الدین، المحجة البیضاء و الاصفی فی تفسیر القرآن می باشد.

ملامحسن فیض سرانجام در سن ۸۴ سالگى، در ۲۲ ربیع الثانى سال ۱۰۹۱ در شهر کاشان از دنیا رفت و در قبرستانى که در زمان حیاتش زمین آن را خریدارى و وقف نموده بود، به خاک سپرده شد.

محتوای کتاب

دیوان فیض کاشانی از غزلیات و رباعیات عرفانی تشکیل شده است. عرفان الهی بخش اصلی دیوان اشعار فیض کاشانی است. شاعر در دیوان اشعار خود از عرفان ادبی و ذوقی استفاده کرده است. مفاهیم عرفانی دیوان اشعار فیض از مفاهیم عرفانی دیوان حافظ شیرازی تأثیر گرفته است.

یکی از نوادگان فیض کاشانی، در انتشار و جمع آوری این دیوان چنین می‌گوید: «چون آثار چاپ نشده شاعر غالبا در توحید و مناجات باری تعالی و تقدس و نصیحت به اخوان مؤمنین و منقبت آل اطهار پیغمبر گرامی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌ و تاریخ اجتماعی روزگار اوست...، لذا این بنده مصطفی بن مهدی... که از احفاد بلافصل شاعرم، همیشه در این اندیشه بودم که اگر مجالی دست داد، کلیات این عالم بزرگوار شیعه حقه امامیه را جامع و حتی المقدور عاری از مسامحات، شرح و به طبع برسانم، بویژه آن که به همراه آن تذکره جامع علما و شعرای خاندان‌های فیض و ملاصدرا نیز طبع و منتشر نمایم، و بدین منظور قریب سی سال است که در کار جمع مدارک تذکره بوده‌ام و این وظیفه را بحمد الله به پایان رسانیده و تذکره مرقوم آماده طبع و انتشار است. کلیاتی تقریبا جامع به اضافه یکی دو رسائل فیض آماده گردیده است؛ اما هنوز مثنوی‌های فیض کاملا به دست نیامده و به جز دو مثنوی از وی در این کلیات نیامده است...».

نمونه اشعار دیوان فیض چنین است:

از نور نبی واقف این راه شدیم * وز مهر علی عارف الله شدیم

چون پیروی نبی و آلش کردیم * ز اسرار حقایق همه آگاه شدیم

منابع

• دیوان فیض کاشانی محمد بن شاه مرتضی، نشر پیمان، سال ۱۳۹۰.
• نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.