الخصال (کتاب)

الخصال، اثر ابوجعفر محمد بن على بن حسین بن بابویه قمى، معروف به شیخ صدوق، با تصحیح و تعلیق على‌اکبر غفارى، کتابى است حدیثى که در آن، نویسنده، احادیثى را که مشتمل بر «شماره‌اى» بوده‌اند، گردآورى کرده و به ترتیب اعداد در ابواب مختلف آورده است. نام کامل کتاب، «الخصال المحمودة و المذمومة» مى‌باشد.کتاب، به زبان عربى و در قرن چهارم هجرى، نوشته شده است. هدف نویسنده از نگارش این اثر، بیان صفات نیک و بد بوده است.

مولف

محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی(۳۰۵ -۳۸۱ق) متولد شهر قم، معروف به شیخ صدوق و ابن بابویه، از بزرگ‌ترین محدّثین قرن چهارم هجری به شمار می‌آید. کتاب من لایحضره الفقیه از کتب اربعه شیعه اثر اوست. و از آثار وی: مدینة العلم، كمال‌الدین و تمام النعمة، التوحید، الخصال، معانی الأخبار، عیون أخبار الرضا(ع)، أمالی شیخ صدوق، المقنع فی الفقه، الهدایة (فی الأصول و الفروع) می باشد. از اساتید وی می توان به محمد بن حسن بن احمد بن ولید، حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زید بن على(ع)، ابوالحسن، محمد بن قاسم اشاره کرد. شیخ صدوق در سال 381 ه. وفات نمود.

موضوع

شيخ صدوق در اين كتاب روايات فراوانى درباره مسائل اخلاقى و عقيدتى و ديگر موضوعات مورد نياز جامعه بشرى جمع آورى كرده است. اين كتاب در نوع و سبك خود بى نظير است و اولين كتابى است كه به اين سبك به نگارش درآمده است. مؤلف به شكلى زيبا و با توجه به اعداد يك تا هزار، روايات را دسته بندى نموده است.

انگيزه نگارش

شيخ صدوق درباره انگيزه نگارش اين كتاب مى گويد: «با تحقيق در تأليفات مشايخ و علماى بزرگ گذشته دريافتم كه آنان در بخشهاى مختلف علوم كتابهايى نگاشته اند؛ اما درباره رابطه ميان اعداد و صفات پسنديده و ناپسند چيزى نگاشته نشده است.

با توجه به فايده فراوان اين موضوع براى جوينده علم، بر آن شدم تا براى تقرب به درگاه الهى دست به نگارش چنين كتابى بزنم تا به پاداش الهى و خوشبختى و رحمت خداوند متعال نايل گردم و از درگاه ايزد منان خواهانم تا اميدم را نااميد نگرداند چرا كه او بر هر كارى تواناست.

ارزش

كتاب خصال با وجود حجم كم، دائرة المعارف بزرگى از معارف اسلامى و احكام حلال و حرام است و هيچ فقيه دانشمند و يا اديب نام آورى از آن بى نياز نيست همچنين اين كتاب به مباحث تاريخى، تفسير قرآن، نكات فلسفى و مسائل سياسى نيز اشاره دارد.

كتاب خصال با مطالب مفيد و مباحث گرانقدر خود از مجموعه هاى نفيس روايات اهل بيت رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم به شمار مى آيد.

اعتبار

اين كتاب نيز مانند ديگر كتاب هاى شيخ صدوق مورد توجه خاص علما و فقهاى شيعه قرار گرفته و روايات آن در بسيارى از مجموعه هاى روايى شيعه مانند كتب اربعه و بحارالانوار آمده و نقل آنها زينت بخش كتب روايى علماى متأخر از شيخ صدوق شده است.

تعداد احاديث

كتاب حاضر شامل 1255 حديث است و در 26 باب مجزا تنظيم گرديده. عنوان بندى بابها بر اساس ارقام است بدين شكل كه روايات شامل يك خصلت در يك باب آمده و شامل دو خصلت در بابى و شامل سه خصلت در بابى ديگر و...

عناوين كتاب

روايات اين كتاب از نظر موضوع بسيار گسترده است و درباره هر يك از موضوعات اخلاقى و عقيدتى رواياتى نقل شده كه به شكلى با اعداد در ارتباطند، مانند:

• يك صفت از دوستى دنيا، يك صفت در برابر پنج خصلت
• دو صفت شيعه
• تا سه خصلت در كسى نباشد مؤمن نيست.
• چهار چيز در چهار مورد پذيرفته نيست.
• نشانه هاى ايمان پنج چيز است.
• هر كس شش عمل را انجام دهد به بهشت مى رود.
• رسول خدا صلی الله علیه و آله هفت چيز را منع فرمودند.
• نماز هشت گروه پذيرفته نمى شود.
• حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها نزد خداوند نه نام دارد.
• امام ده خصلت دارد.
• اهل بهشت يكصد و بيست گروه هستند و...

منابع

ویکی نور

متن كتاب الخصال

• الخصال