حافظ شیرازی

خواجه شمس الدین محمد شیرازی (۷۲۷-۷۹۲ ق)، متخلص به "حافظ"، از بزرگترین شاعران ایران در قرن هشتم هجری بود. حافظ از مهمترین اثرگذاران بر شاعران فارسی زبان پس از خود شناخته می شود. دیوان اشعار حافظ شامل غزلیات، قصیده، مثنوی و رباعیات می‌شود، اما شهرت اصلی او بیشتر در غزل‌سرایی است.

زندگی‌نامه

خواجه شمس‌ الدین محمد بن بهاءالدین محمد حافظ شیرازی به نقل مشهور در سال ۷۲۷ (یا ۷۲۶) قمری در شیراز متولد شد.

وی در سن جوانی به نانوایی مشغول بود، ولی علاقه به تحصیل علم و کمالات، او را به مکتب خانه کشاند. در مجالس علما و فضلای بزرگ که یکی از آنها "قوام الدین عبدالله" (م، ۷۷۲ ق) بود، کسب علم کرد. او در این دوران قرآن را حفظ کرد و حافظ کل قرآن به چهارده روایت شد و از این رو به دستور "قوام الدین" لقب «حافظ» گرفت و به دلیل شیوائی سخن و کلامش به «حافظ شیرین سخن» معروف شد. حافظ همچنین در اشعار خود به حضور در مدرسه، ۴۰ سال تحصیل علم و فضل، درس صبحگاهی و حفظ قرآن بر حسب قرائت‌های مختلف اشاره کرده است.

حافظ در دوران شاه شیخ ابواسحاق به دربار راه پیدا کرد و شغل دیوانی را برای خود انتخاب کرد. او علاوه بر شاه ابواسحاق، در دربار شاهان دیگری همانند شاه شیخ مبارزالدین، شاه شجاع، شاه منصور و شاه یحیی نیز حضور پیدا کرده بود. حافظ از طریق دیوانی امرار معاش می‌کرد و شاعری شغل اصلی او نبود.

حافظ شیرازی تنها یک بار ازدواج کرد و پس از مرگ همسرش مجرد ماند. پسر این شاعر بزرگ نیز در دوران جوانی در راه سفر نیمه‌کاره به هند همراه پدرش از دنیا رفت.

خواجه حافظ شیرازی سرانجام در سال ۷۹۲ قمری وفات نمود. او را در کتِ شیراز یا مصلای آن شهر دفن کردند و ۶۳ سال بعد عمارتی بر آن ساخته شد. آرامگاه کنونی او در سال ۱۳۱۶ شمسی ساخته شده و به نام «حافظیه» معروف است.

در تقویم رسمی ایران، ۲۰ مهر روز بزرگداشت حافظ است و هر ساله در این روز مراسم بزرگداشت حافظ با حضور پژوهشگرانی در سراسر دنیا روی آرامگاهش در شهر شیراز برگزار می‌شود.

شعر حافظ

شعر حافظ دارای سه فضای عاشقانه، عارفانه و مدح است که هرکدام در جایگاه خود، خاص و شنیدنی هستند. سخن پردازی این شاعر بزرگ به شیوه خواجوی کرمانی گرایش داشته و شهرت اصلی او به سراییدن غزل‌های بسیار زیبا مربوط می‌شود. شعر حافظ دارای ابعاد گوناگون و متنوع و پر از راز و رمز است. در اشعار حافظ، رد پا و ذکر شاعرانی چون فردوسی، سعدی، نظامی، ظهیر فاریابی و خواجوی کرمانی آمده است. با آنکه حافظ غزل عارفانه مولانا و غزل عاشقانه سعدی را پیوند زده، نوآوری اصلی او در تک بیت های درخشان، مستقل، و خوش مضمون فراوانی است که سروده است. استقلالی که حافظ از این راه به غزل داده به میزان زیادی از ساختار سوره های قرآن تأثیر گرفته است، که آن را انقلابی در آفرینش اینگونه شعر دانسته اند.

تاکنون دیوان اشعار حافظ به خط خود او، بدست نیامده و شاید دلیل بسیاری از تصحیح های دیوان حافظ همین باشد. مشهور است که برای اولین بار، یکی از شاگردان و یاران او به نام محمد گلندام اشعار او را گردآوری و تدوین نمود. بر دیوان حافظ شرح‌هایی به زبان فارسی نوشته شده است از جمله: مرج البحرین: نوشته سیف الدین ابوالحسن عبدالرحمن لاهوری در سال ۱۰۲۶ق؛ لطیفه غیبی: نوشته محمد بن محمد دارابی (۱۰۵۰ق) و حافظ نامه: نوشته بهاءالدین خرمشاهی.

دیوان حافظ شامل ۵۰۰ غزل، ۴۲ رباعی و چندین قصیده می باشد که در طول ۵۰ سال سروده است. از آن جایی که حافظ تنها در لحظاتی که خاص و الهام بخش بود به سرودن اشعارش می پرداخت، به طور متوسط در هر سال فقط ۱۰ غزل سروده و تمرکز او خلق اثری شایسته مقام واقعی معشوق بوده است. تاکنون بیش از چهارصد بار به اشکال مختلف به زبان فارسی و زبان های دیگر در دنیا به چاپ رسیده است.

اشعار این شاعر بزرگ فارسی زبان قرن هشتم، در قرن‌های ۱۸ و ۱۹ به زبان‌های اروپایی ترجمه شد. گوته، شاعر مشهور آلمانی، دیوان شرقی خود را به نام حافظ و با الهام از افکار وی تدوین کرد که بسیار قابل‌توجه است.

منابع

• سایت اعلام طهور.
• زندگینامه حافظ، سایت بیتوته.