تقريب القرآن الى الاذهان (کتاب)

این کتاب اثر سید محمد حسینى شیرازى(م 1380 ش) و تفسیر کل قرآن است

مؤلف

آیت الله سید محمد حسینى شیرازى(م 1380 ش) از علما و مراجع معاصر، داراى تألیفات بسیار گوناگون فقهى، اصولى، علوم قرآنى و تفسیرى و اجتماعى است. وى از دانشمندان بسیار پركار و متنوع نویس است. گسترده ترین اثر علمى وى مؤسعه فقهى نام دارد كه 120 جلد است.

معرفى تفسير و روش آن‌

نام كامل تفسير« تقريب القرآن الى الاذهان» مى‌باشد. بدين جهت نام تأليف خود را تفسير نگذاشته‌اند كه معتقدند عقول بشرى و تدبر انسانها از درك عمق معانى قرآنى ناتوان است و آنچه بيان مى‌شود، وجوه و معانى محتمل در آيات و حكمات قرآنى است، بزرگى و عظمت قرآن، توان دسترسى به عمق معانى مراد را از انسان مى‌گيرد. و بدينوسيله خضوع و ناتوانى خود را در برابر قرآن ابراز داشته است.

اين تفسير شامل جميع آيات قرآن بوده، و به زبان عربى در 5 مجلد( اين چاپ) ارائه شده است و در صدد توضيح و تبيين مختصر و قابل فهم عموم، از آيات قرآن مى‌باشد. روش آن، تدبرى، اجتهادى و از جهتى نيز روايى مى‌باشد، كه در توضيح و تبيين آيات بر معانى لغوى، تكيه كرده است. بدليل اختصار، از اطناب و تعقيد و پيچيدگى در عبارات و مفاهيم و تفصيل‌هاى معمول برخى تفاسير، بدور است. از ذكر مصادر خود نيز در لابلاى تفسير دورى جسته است. بين لغت در مقام توضيح معناى آيه و قصص و تاريخ جمع نموده، توانسته است از قصص اسرائيلية، و مطالب تاريخى كه ارتباط مستقيمى به تفسير ندارد، اجتناب نمايد. با تكيه بر شيوه اهل بيت« عليهم السلام» در تفسير، از اخبار و روايات منقول از آنها كه در صدد تفسير آيه باشد استفاده نموده است. و به جز آن، روايات اسباب النزول را مطرح نموده و در تبيين آيه از آنها بهره مى‌برد.

در مسائل فقهى، احكام را با تعليل و توضيح بيشترى، به شكل وسيع‌تر بيان مى‌كند و طبق معمول مفسرين شيعه، عقايد فقهاى اماميه را بيان مى‌دارد. مانند آيه مائده سوره 6 در بحث وضو و آيه 90 مائده در ج 2 ص 11. برخى مطالب را به شكل سؤال و پاسخ مطرح مى‌نمايد و در اين قالب، هم به توضيح آيه مى‌پردازد و هم شبهه‌اى از شبهات مختلف نسبت به مسائل قرآنى و اسلامى را، پاسخگويى مى‌نمايد، مانند ج 2 ص 25 ذيل آيه 102 سوره مائده. مسائل اعتقادى و كلامى را به تناسب آيه بدون بسط و تعرض به ساير اقوال( امّا با اشاره به آنها) مطرح مى‌نمايد مانند مسئله رؤية اللّه سوره انعام آيه 107، و نيز ج 2 ص 45 ذيل آيه 4 سوره انعام.

دفاع از مبانى اسلامى و رد شبهات و ادعاهاى باطل را وظيفه خود مى‌داند و در لابلاى تفسير آيات به آن مى‌پردازد، از جمله ذيل آيه 28 سوره توبه بحث نجاست كفار و حكمت آن، و رد شبهاتى درباره اهل بيت« عليهم السلام».

مفسر سعى نموده است بين قرآن و زندگى انسان در بخشهاى مختلف سياسى، اجتماعى- اقتصادى اخلاقى، تربيتى، خانوادگى و... ارتباط برقرار نمايد و بدينوسيله قرآن را كتاب زندگى معرفى نموده، و تلاش كرده تأثيرات آن را در زندگى انسان ملموس‌تر نمايد.

ايشان در اين تفسير با توجه به آگاهى بر مسائل روز و افكار دنياى معاصر، و تسلط بر آراء و اقوال مفسرين قديم و احساس درد از مسائل و مشكلات مسلمانان و جوامع اسلامى، توانسته‌اند، جمع بين قديم و جديد و نظر به آينده، نمايند.

روش ورود و خروج تفسير در مباحث

ايشان ابتداى هر سوره، بعد از بيان نام سوره، مكى، يا مدنى بودن آن، تعداد آيات، جملگى يا به تناوب نازل شدن و وجه تسميه آن، آغاز به تفسير و شرح آيات سوره مى‌نمايند.

مفسر عنايت خاصى به ذكر ارتباط بين سور دارد و سعى نموده انتهاى سوره قبل را با ابتداى سوره بعد از جهت موضوع مرتبط نمايد، مانند ج 2 ص 43 در تفسير آيات، معمولا( در صورت وجود سبب نزول) ابتدا به نقل شأن نزول و سپس به بيان مفردات مشكل آيه و تفسير دقيق آيات به شكل مزجى و مختصر و با بيانى برگرفته از تدبر در آنها، مى‌پردازد. و در مواردى از توضيح و تفسير فراتر رفته، مخاطبان آيه را نام برده و كلماتى افزون بر توضيح آيه مطرح كرده است كه اين مسائل گاه جنبه اعتقادى و هدايتى داشته و گاه جنبه تاريخى. هر از چند گاهى نيز به مسائل ادبى و اعرابى اشاره دارد، مانند ج 2 ص 29 آيه 107 مائده.

وى سعى دارد قرآن را به صورت يك مجموعه بهم پيوسته نشان دهد، بهمين جهت علاوه بر ربط موضوعى بين سور، به ربط بين معانى آيات نيز مى‌پردازد، براى نمونه، آيات 205 تا 254 سوره بقره كه مسائل مختلفى از قبيل، حج، جاهلين و تعصب آنها، منافقين، مجاهدين، حركت انبياء، وعده‌هاى خداوند به مؤمنين، مشركين و سؤالهاى آنها، احكام خانواده، بانوان، ولادت، بحث انفاق، موت، قتال و جهاد و... در آنها مطرح است را، در سياق واحدى به هم ربط مى‌دهند. به طور معمول، بيانى در جو عام سوره و محور كلى آن، دارند مانند ج 2 ص 67 ذيل آيه 39 سوره انعام. در توضيح آيات از سياق ذكر آنها نيز استفاده مى‌نمايد، مانند ج 2 ص 8 ذيل آيه 88 سوره مائده.

با توجه به جايگاه« بسم اللّه» در هر سوره، حدود 120 معنا براى آن به تناسب سور بيان كرده‌اند و در هر سوره مطلبى اضافه بر معناى معمول ابراز داشته‌اند.

در حروف مقطعه معتقدند برخى از اسرار آن را در آينده، علما، كشف خواهند نمود، همچنانكه برخى اسرار و علل طبيعت و قوانين حاكم بر آن، رفته رفته كشف شد. در ذيل آيه 2 سوره احقاف مى‌فرمايند: هذا رمز بين اللّه و رسوله و الراسخين فى العلم. و در هر سوره‌اى بيان خاصى از اين حروف داشته‌اند. در بحثهاى اجتماعى ايشان نقش اساسى براى شورا قائلند، و آن را در مقاطع مختلف زندگى اجتماعى از خانواده، محله، روستا، شهر، استان و تا اداره كل جامعه، جارى مى‌دانند و حتى در سطح فقهاء نيز قائل به شوراى فقهاء مى‌باشند. به همين جهت ذيل آيه 39 سوره شورى به اين بحث( تا حدودى) مى‌پردازند و ضمن آن نقدى هم بر شيوه دمكراسى حاكم بر غرب مطرح مى‌كنند.

مقدمات تفسير

اين كتاب داراى دو مقدمه طولانى مى‌باشد، مقدمه اوّل به حدود 70 صفحه از محقق محترم فاضل الصفار به سال 1423 ه. مى‌باشد، در اين مقدمه در باب اعجاز قرآن و كيفيت اعجاز آن سخن به ميان آمده است. در اين مقاله معتقد است قرآن، موسوعه‌اى از اعجازهاست. اعجاز در بحثهاى اجتماعى، اعجاز در بحثهاى سياست، در بحثهاى اخلاقى، در بحثهاى نظامى، در بحثهاى اقتصادى، در بحثهاى تربيتى، در بحثهاى ادبى، اعجاز در بخش تلاوت، در بحثهاى معنوى و بركاتى كه براى نفوس انسانها دارد، اعجاز در بيان اخبار گذشتگان و آيندگان، اعجاز در اخبار از ضمائر انسانهاى منافق، كافر و مشرك، اعجاز از جهت اشتمال آن بر احسن الآداب، اعجاز از جهت سعه مضامين و كثرت آيات و سوره‌ها، اعجاز از جهت فصاحت و بلاغت، اعجاز از جهت اسلوب نه شعر و نه نثر و... بلكه قرآن به تناسب اولويتهاى هر انسان و به عدد افراد بشر اعجاز خاص خود را دارد، همانگونه كه طرق الهى براى قرب به پروردگار به عدد انفاس خلايق است. پس از آن به بحثهايى مانند، اهتمام شيعه به قرآن، قرآن و اهل بيت( ع)، اشاره‌اى به علوم قرآن، مفسرين شيعه، علم تفسير، انواع تفسير، روشهاى جديد در تفسير، و بحث القرآن يفسره الزمان، مى‌پردازد. بعد از آن روش و ويژگيهاى تفسير« تقريب الاذهان» و مفسر آن را بيان مى‌دارد.

مقدمه دوم بعنوان« المدخل» به بحثهايى از قبيل، قرآن كتاب هر عصر و سرزمين، جامعيت قرآن جاودانگى، قابل تطبيق بودن دستورات قرآن در هر عصر و زمان، لزوم تطبيق فكر و عمل با قرآن و توضيحى در باب عظمت و والايى قرآن، پرداخته است. اين مقدمه از كتاب ديگر مفسر، بنام« حول القرآن الكريم» برگرفته شده است.

مفسر خود مقدمه‌اى كوتاه در نيم صفحه به تاريخ 1383 هجرى بر تفسير خود، نگاشته‌اند. و اتمام نگارش تفسير نيز در همين تاريخ در شهر مقدس كربلا مى‌باشد.

نسخه شناسى

اين تفسير به تعداد اجزاء قرآن، در 30 جزء تهيه شده است، امّا در عرضه در چاپهاى اوليه در 10 مجلد در بيروت توسط دار الوفاء به سال 1400 ق 1980 م به قطع وزيرى چاپ و منتشر گرديد و قبل از آن توسط مطبعة الآداب در شهر نجف اشرف به سال 1966 م. انتشار يافته بود. نسخه فعلى همان 30 جزء را در 5 مجلد عرضه داشته است، كه چاپ اول آن توسط دار العلوم للتحقيق و الطباعة و النشر و التوزيع در بيروت لبنان به سال 1424 ه. مطابق با 2003 ميلادى، چاپ و توزيع گرديده است.

در اين نسخه آيات قرآن در بالاى صفحه، با خطى درشت، تنظيم شده و تفسير آن در قسمت دوم صفحه قرار دارد، در پاورقى نيز آدرس آيات و مصادر اقوال و روايات بيان شده است. پايان هر جلد، فهرستى بر اساس سوره‌هاى مطرح شده در آن، ارائه گرديده است. و نيز در پايان جلد پنجم، فهرست مفصلى از مصادر، منابع و مراجع تفسير، عرضه شده است.

تفسير آيات با شماره مخصوص هر كدام از آنها از آيه قبل جدا مى‌گردد و به شكل مزجى ترتيب داده شده است، به همين جهت اين تفسير از عنوانهاى بحثها خالى است، از اين رو، فهرستى، به عنوان، فهرست مطالب ندارد، كه اين خود استفاده موضوعى از آن را مشكل مى‌سازد. برخى مجلدات اين تفسير به ترجمه آقاى عبد الحسين عليزاده در قم به نام« راهى به سوى قرآن» توسط انتشارات ايمان( بى‌تا) منتشر شده است.

منابع مقاله‌

1- مقدمه تفسير در ج 1 و ساير مجلدات آن‌

2- المفسرون حياتهم و منهجهم سيد محمد على ايازى ص 373

3- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى جلد 1 ص 688 و ج 2 ص 1349 به كوشش بهاء الدين خرمشاهى‌

4- طبقات مفسران شيعه ج 5 ص 35، دكتر عقيقى بخشايشى‌

5- سايت مفسر محترم مرحوم آيت ا... سيد محمد شيرازى‌

منابع

• محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
• مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع التفاسیر [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی

متن کتاب تقريب القرآن الى الاذهان

تقريب القرآن الى الاذهان