بیت لحم

بِیْت لَحم، از شهرهای تاریخی فلسطین که از قدیم زیارتگاه مهمی بوده است. شهر بر کوهی به ارتفاع حدود 780 متر از سطح دریا در جنوب رشته کوههای قدس و در حدود ده کیلومتری جنوب بیت المقدس قرار دارد. زمستان آن معتدل، میانگین دمای آن در ماه کانون الثانی(دی) بین 8 تا 10 درجه و در ماه تموز(تیر) بین 23 تا 25 درجه و میانگین باران سالانه آن حدود ششصد میلیمتر است.

تاریخچه بیت لحم

از حدود دو هزار سال پیش از میلاد، بیت لحم مسکونی بوده است. در الواح تَلُّالعَمارِنَه، متعلق به قرن چهاردهم پیش از میلاد به شهر جنوبی بیت المقدس اشاره شده که بیت ایلولاهاما (خانة ایزد لاحاما یا لاخاما) نامیده میشده است. این ایزد نزد کنعانیان خدای قُوت و خوراک بوده و احتمالاً نام کنونی شهر، از نام او گرفته شده است. شاید علت این نامگذاری سرسبزی این منطقه باشد. نیز مشهور است که بیت لحم در آرامی به معنای «خانة نان» است که در این معنی هم اشاره ای به سرسبزی پیرامون این شهر وجود دارد. بیت لحم نام قدیمی دیگری دارد: «اَفراتَه» یا «اَفرات» که واژه ای آرامی و به معنای «سرسبزی و ثمردهی» است. وجه مشترک این نامها «سرسبزی» است.

میلاد مسیح در بیت لحم

قبایل یهودی که با کنعانیان می جنگیدند، پس از کنعانیان در شهر مستقر شدند. به روایتی راحیل، همسر یعقوب علیه السلام در این شهر درگذشته است و مدفن وی امروزه به «قبّة راحیل» مشهور است. حضرت داوود نیز در بیت لحم به دنیا آمد اما اهمیت و شهرت بیت لحم به سبب میلاد حضرت مسیح در آن است. وقتی هادریانوس/آدریانوس (حک: 117ـ138 میلادی.)، امپراتور روم، قیام یهودیان به رهبری بر کوخبا را فرونشاند، شهر ویران شد و به فرمان امپراتور بر فراز غاری که گفته می شد زادگاه حضرت مسیح بوده، معبدی برای ایزد آدونیس ساخته شد. در حدود 330 میلادی، هِلِنا مادر قسطنطین اول امپراتور روم (حک: 306ـ337 میلادی.)، برفراز آن غار، کنیسه ای ساخت که کنیسة مریم مقدس خوانده شد.

در 386 میلادی، جِروم قدیس در بیت لحم ساکن شد و در آنجا عهد عتیق را به لاتینی برگرداند. در 529 میلادی، سامریان بر حکومت روم شوریدند و کنیسه را ویران کردند. امپراتور ژوستینَین (حک: 527ـ565 میلادی.) آن را تقریباً به شکل امروزینش بازسازی کرد که کنیسة مهد خوانده می شود. علی رغم حوادث گوناگون، بیت لحم در زمان رومیان به سبب قرار گرفتن در راه تجاری شهرهای شام به دریای سرخ، مرکز تجاری مشهوری شد. به روایتی ایرانیان هنگام ورود به فلسطین در 614 میلادی به کنیسه آسیبی نرساندند، چون بر کاشیهای چند سوی آن، تصویر زردشتیان با لباسهای ایرانی در برابر حضرت مسیح علیه السلام نقش شده بود.

بیت لحم در دست مسلمانان

مسلمانان در سال پانزدهم، قدس را گرفتند و عمر بن خطاب در همان سال به بیت لحم رفت و به اهالی امان داد. کشیش ارکولفوس در حدود 50/670، بیت لحم را شهری با باروهای کوتاه بدون برج وصف کرده است. نقل شده که الحاکم بامرالله (حک: 386ـ411.)، ششمین خلیفة فاطمی مصر، در 400/ 1009 فرمان ویرانی کنیسه های مسیحی را صادر کرد اما کنیسة مهد را ویران نکرد.

در 492/ 1099، صلیبیون وارد بیت لحم شدند و سال بعد بالدوین اول، حاکم قدس در آنجا تاجگذاری کرد. در همان سال بیت لحم تحت حکومت اسقف نشین مستقلی قرار گرفت. صلیبیون شهر را دوباره آباد کردند. با پیروزی صلاح الدین در 583/ 1187 بر صلیبیون، بیت لحم به حکام بومی برگردانده شد. در 627/ 1229 به موجب قرارداد [یافا] میان الملک الکامل ایوبی (متوفی 635.) و امپراتور فردریک دوم (حک: 617ـ648/ 1220ـ1250.) شهر دوباره به صلیبیون واگذار شد؛ اما در 642/1244 الملک الصالح نجم الدین ایوب (متوفی 647.) آن را پس گرفت.

گروهی از نویسندگان و سیاحان مسلمانِ عصر ممالیک، آن را وصف کرده اند. به نوشته بیشتر آنها، درخت خرمایی که در قرآن کریم از آن یاد شده، در این شهر است. در 923/1517 عثمانی ها بر بیت لحم تسلط یافتند.

در سده های یازدهم و دوازدهم/ هفدهم و هجدهم، میان فرقه های مسیحی بر سر مالکیت اماکن مقدس بیت لحم جنگهایی درگرفت؛ دولت عثمانی فرمانی صادر کرد که در آن حدود املاک هر فرقه مشخص شده بود. طبق این فرمان، ارتدوکسها بر بیشتر اماکن دست یافتند.

ادامه این دشمنی ها و سرقت ستاره نقره ایِ غار مهد در 1264/1847، به جنگهای کریمه (1269ـ1272/ 1853ـ1856) انجامید. در 1250/1834، ابراهیم پاشا [فرزند محمدعلی پاشا، خدیو معروف و مقتدر مصر] هنگام حکومتش بر فلسطین (1249ـ1256/ 1833ـ1840.)، محلة مسلمان نشین بیت لحم را به سبب قیام سراسری مسلمانان فلسطین برضد حکومتش ویران کرد.

میان سالهای 1306 تا 1327ش/1927ـ1948 که تمام فلسطین تحت قیمومت بریتانیا بود، بیت لحم از مراکز قیام بر آنها بود. از 1327 تا 1328ش/1948ـ1949، مصریان در بیت لحم بودند. [در 1329ش/1950، بیت لحم با قسمتی از فلسطین، جزو اردن شد]. در 1346ش/1967، به دنبال جنگ شش روزه، اسرائیلیان بیت لحم و کرانة غربی [رود اردن] را کاملاً اشغال کردند.

صنایع دستی بیت لحم

صنایع دستی چوبی (از چوب زیتون)، فلزی، صدفی و سوزن دوزی بیت لحم مهم است. بیت لحم پس از نابْلُس، دومین شهرِ کرانة غربی [رود اردن] از نظر میزان تولیدات صنعتی است. شرایط ناشی از اشغال، در عرصة کشاورزی مشکلاتی به وجود آورده که به روی آوردن کشاورزان به کارهای صنعتی انجامیده است. محصولات کشاورزی بیت لحم، زیتون، انگور، بادام و بعضی از انواع صیفی است. درآمد حاصل از درختکاری در این منطقه زیاد است.

شیوه معماری بیت لحم

در شهر دو شیوه معماری دیده می شود: معماری قدیمی با گنبدها، دیوارهای ضخیمِ ساخته شده از سنگ آهک ، پنجره های هلالی و کوچه های تنگ؛ و معماری جدید با مصالح جدید، درها و پنجره های مستطیلی و سقف مسطح.

نخستین مدارس بیت لحم در بیش از صد سال پیش به وجود آمدند، اما دگرگونی اساسی در وضع آموزشی شهر، گشایش دانشگاه بیت لحم در 1352ش/1973 از سوی کلیسای واتیکان بود.

جمعیت بیت لحم

جمعیت و تراکم و توسعه و آبادی شهر به دلیل تحولات سیاسی، از 1327ش/1948 به بعد دستخوش تغییر بوده است. در 1357ش/1978، جمعیت آن حدود 000، 34 تن بود که از آن میان 000، 9 تن از فلسطینیان پناهنده بودند. مهاجرت به خارج ـ که از دیگر مشخصات بیت لحم است ـ در نیمة دوم قرن سیزدهم/نوزدهم آغاز شد و در قرن چهاردهم/بیستم شدت یافت. امروزه دهها هزار تن در امریکای شمالی و جنوبی تبار بیت لحمی دارند.

پانویس

منابع مقاله

• علاوه بر کتاب مقدس . عهد جدید؛
• ابن بطوطه ، سفرنامة ابن بطوطه ، ترجمة محمدعلی موحد، تهران 1370 ش؛
• مجیرالدین عبدالرحمان بن محمد حنبلی ، الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل ، نجف 1968؛
• مصطفی مراد دباغ ، بلادنا فلسطین ، بیروت 1974؛
• زکریابن محمد قزوینی ، کتاب آثار البلاد و اخبار العباد ، چاپ فردیناند ووستنفلد، ویسبادن 1967؛
• اوغسطین بن یوسف مرمرجی ، بلدانیة فلسطین العربیة ، بیروت 1948؛
• ولید مصطفی ، مدینة بیت لحم ـ دراسة اقلیمیة ، دمشق 1965؛
• محمدبن احمد مقدسی ، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم ، چاپ دخویه ، لیدن 1877؛
• یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965؛
• [ Encyclopaedia Britannica , Chicago 1998 (computer disk)];
• R. W. Hamilton, The Church of the Nativity- Bethlehem , Jerusalem 1947;
• S. Perowne, Jerusalem and Bethlehem , London 1965.

منابع

• الموسوعة الفلسطینیة، مدخل «بیت لحم» در دانشنامه جهان اسلام، جلد5.